Seýitmyrat Geldiýew bilen söhbetdeşlik

ŞAHYR SEÝITMYRAT GELDIÝEW BILEN SÖHBET

Seýitmyrat Geldiýew 1980-nji ýylyň 18-nji iýunynda Mary welaýatynyň Mary etrabynyň Babadaýhan daýhan birleşiginde dogulýar. 2013-nji ýylda Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetini žurnalist hünäri bilen tamamlaýar. Talyp ýyllarynda iki gezek «Türkmeniň Altyn asyry» bäsleşiginiň ýeňijisi, ylmy işler boýunça bäsleşigiň ýeňijisi, Ýaşlar baýragynyň eýesi bolýar, «Nesil» gazetiniň poeziýa bölüminiň redaktory, şeýle-de «Ýaşlyk» teleýaýlymynda «Ganatly galam» döredijilik gepleşiginiň redaktory we alyp baryjysy bolup işleýär. 
Ol uniwersiteti tamamlansoň, «Altyn asyr: Türkmenistan» teleýaýlymynda we «Edebiýat we sungat» gazetinde işledi. Häzirki wagtda «Biznes reklama» gazetiniň Baş redaktory.

— Seýitmyrat aga, söhbetimiziň başynda döredijilige gelşiňiz hakda aýdaýsaňyz.

— Döredijilige gelinýän wagty belli gün, aý, ýyl bilen aýtmak töwekgellik bolar. Ilkinji setirleri on dört ýaşly oglankam ýazsamam, göwnüm goşgyň ritmleri ýaly gysgajyk sazlara irräk hiňlenip başlapdy.

— Şol wagtlarda nähili meýil, isleg döräpdi, ýadyňyzdamy? Şahyr bolmak hakda pikir edipdiňizmi?

— Ol wagtlar köpçülik üçin goşgy ýazmak pikirim ýokdy. Şeýle pikiriň bolmanlygy bähbit bolandyr belki. Poeziýa, çyndanam, köpçülik üçin däl eken. Çagalar bagyna gatnadylýan ýyllarymdan ýigrimi bäşime çenliräk özbaşdak surat çekdim. Suratkeşlige meýil bardy. Ýöne ýetginjeklige ýetemsoň, reňklerden söz eziz boldy. 

— Ilkinji setirleriňizden häzirki güne çenli köp duýgularyň süzgüji bolup, köp pikirleriň başyny agyrdansyňyz. Poeziýa barada näme aýdarsyňyz?

— Poeziýa — sözden, sazdan, reňkden has aňyrdaky duýgy, megerem, soňsuz älem ýaly ömür ýetmeýän, goýnunda ruhuň ýitip gidýän duýgy... 
Poeziýany ýürekleriň örän az sanlysy duýýandyr, ýogsa, durmuşda munça düşünişmezlik, agyry-ynjy, aýralyk bolmazdy. Emma, içiň ýanmaly diýýän ýaly, düşünişmezlikden, agyry-ynjydan, aýralykdan soň poeziýanyň serhedine golaý barylýar.

— Siz bu gün halypa şahyr hökmünde ykrar edildiňiz diýip arkaýyn aýdyp bolar, çünki ýaş şahyrlaryň aglabasy sizden görelde alýar. Olar hakda näme aýdyp bilersiňiz we bar bolsa, berjek maslahatlaryňyz.

— Özümi halypa ýaly duýmadym hiç haçan. «Nesil» gazetinde işlän ýyllarymda hem redaktirlemegi, maslahat bermegi halypalyk däl-de, iş hasap etdim. 
Poeziýa tarap barýan ýaşlara köp okamagy, duýgularyny, pikirlerini täzeläp durmagy maslahat berýän. Edebiýatda, sazda klassika bilen ýakyn bolmaly, modern dünýäden hem yza galmaly däl. Şahyr nädip kemala gelmelidigini öz-özi bilmeli bolýar. 
Türgenler türgenleşip çiginlerini ösdürýärler, bedenini berkidýärler, bu olara ýeňiş üçin zerur. Şahyrlar hem öz duýgularyny, pikirlerini türgenleşip ösdürmeli. Düşünmeýän düşünjeleň duýgulaň hakda ýazmaly däl. Mukaddes kitaplary, nusgawy filosofiýany, psihologiýany, gündogaryň sopuçylyk edebiýatyny gaýta-gaýta okamaly, edebiýat terminlerini, goşgy düzülişiň tehnikasyny, anatomiýany öwrenmeli.

— Siziň ýazyp, ile çykaryp, soň ökünen goşgyňyz barmy?

— Belki bardyr. Men goşgularymy ýadymdan çykarmagy gowy görýän. Olary içiňden gaýtalap ýörmek beýniňde trafaret emele getirýär. Ozal gazete goşgular ýygyndymy taýýarlanymda «Pylança bolaýsa...» diýilse, oglanlyk edip söz goşan wagtlarym bolupdy. 
Her adamyň häsiýeti bolşy ýaly, her sözüň hem häsiýeti bar. Biri-biri bilen oňuşmaýan sözler islendik gowy pikiri-de gowşadyp bilýär. Goşgyň tutuş süňňi babatda hem şeýle. 
Käbir goşgularymda şeýle setirleri göremde, biri-birine mähriban sözleri goýup, pikirleri syntgylasym, duýgyny ýylmasym gelýär.

— Siz esasan söýgi, duşuşyk küýsegi, aýralyk hakda köp goşgy ýazýaňyz. Sebäbi...

— Sebäbi poeziýanyň tebigaty şeýle duýgulara baý. Şeýle duýgularda has ýakymly poeziýa bar, ýa-da meň duýgularymyň ukyby şeýle. Onsoňam her bir ýaşaýyşyň ahyry tragediýa – ölüm bilen jemlenýär. Bary-ýogy bir gezeklik ýaşaýyşyň üstündäki Güne arşdan seredeňde birnäçe gezek çyrany öçürip-ýakan ýaly bolup görünýänligi, ýürekdeş adamlaryň ownuk säwlikler we düşünişmezlik sebäpli aýralyga duçar bolşy, biri-birine janlaryny bermäge taýýar adamlaryň sanaýmaly günden soň biri-birini ýigrenişi hakda pikir edeňde söýgi, duşuşyk küýsegi, aýralygyň alajy bogazyňa dolýar.

— Onda siz pähim-paýhasly nusgawy goşgulary aňrybaşy poeziýa hasap edeňzok-da...

— Poeziýa hemişe şol bir akymdan gelip bilmeýär. Her döwrüň öz ruhy, halkyň edebi rysgy, okyjylaň islegi bolýar. Akyl berýän goşgulaň möwrüti geçen asyryň başynda dyndy. Bu poeziýany öwrenýän zehinli edebiýatçylaryň arasynda-ha şeýle. Ol asyrlardan bäri adamzadyň akyl kemaly kämilleşdi, sowatlylyk artdy. Indi ýürekler duýgudaş setirleri, bolsa-ha, entek duýulmadyk duýgulary oýarýan setirleri küýseýär.

— Häzirki wagtda döredijilik bilen meşgullanýan ýaşlary höweslendirmek üçin bäsleşikler geçirilýär, olaryň goşgulary gazet-žurnallarda çap edilýär, garaz, hezillik! Şonda-da, poeziýa aralaşmak isleýän ýaşlarymyzda täze pikirler seýrek gabat gelýär. Munuň sebäbini sizem täsirlenmäň üstüne atmakçymy?

— Adam näme iýse bedenine, näme okasa, diňlese aňyna siňýär. Ylham diýeniň wahy däl, bilimsiz, sowatsyz bolup täze pikir tapmak ýeňil düşmez. Täsirlenme az okaýan we beýnisini kopiýa edýän printer ýaly ulanýanlarda has uly bolýar. Täzeçe ýazmak üçin kelläňe gelen pikirlere rentgeniň gözi bilen seretmeli. 3D ölçegli filmlere seredip gördüňizmi?

— Hawa, ol ýerde hem ýaşlar üçin sapak alarlyk zat barmy?

— 3D ölçegli filmlerde obýektiwe ýakyndaky detallar ýakynda, gözüň gapdalyna abanyp üstüňe gaýdýan ýaly görünýär. Emma adam göreji has köp funksiýaly, duýgulary bolsa, aklyňa sygmajak ummasyz umman ýaly. Hiç bolmanda, pikiri, duýgyny üç ölçegli görnüşde bir görmäge synanyşmaly.

— Goşgularyňyzda hemişe belli bir gyz wasp edilýän ýaly. Şeýle gyz durmuşyňyzda barmy ýa-da hyýaly fantaziýaňyzmy?

— Meniň fantaziýalam durmuşymdan üzňe däl.
 
— Onsoň fantaziýaňyz bilen moral etikany laýyk görýäňizmi?

— Hawa-la. Duýguda wagt we aralyk sagat ýa-da kilometr bilen ölçelmeýär. Duýgyň öz ölçegi bar. Elbetde, şeýle duýgyny hemmeler duýmaz, düşünmez. Ideal duýguly adama söýgi gerek. Onda-da nähili söýgi... Söýgi bilen basalyk bermeli duýgular bar, gursagyňy ýaryp gelýän duýgular.

— Şahyr K.Gurbannepesow öz ýazgylarynyň birinde «Poeziýadan gorkýan» diýip belläp geçipdir. Poeziýa dünýäsi şeýle gorkulymy?

— K.Gurbannepesowyň näme sebäpden şeýle diýenini çak edýän. Ýöne men öz pikirimi aýdaýyn: ylmyň dili bilen aýtsak, poeziýa abstrakt düşünje. Men hem abstrakt düşünjeleri materiallaşdyrmagy gowy görýän. Nämeden gorkýan bolsak, ol zat, ýa-ha biziň daşymyzda bolup bize golaýlaşýandyr, ýa-da bize başgaça howp salýandyr. Poeziýadan gorkamok. Poeziýanyň eýforiýasy käte janymy alyp gelýär. Meniň üçin bolsa, hem ýakymly, hem lezzete çalymdaş ezýetli. Poeziýa söýgiden hem beýikdir. 

— O nähili söýgiden beýik bolýar? Meň pikirimçe, poeziýa söýgi esasynda döreýär...

— Söýgi Hudaý ýaly diýsem ters düşünmäň. Söýgi ynanýanlar üçin bar, ynanmaýanlar üçin erteki. Poeziýada bolsa söýgem bar, Hudaýa barýan ýol hem bar, ynam, umyt, romantika, mertlik, ýykylsaň, emaý bilen gapjak ylham ganatlara kepil bar. Mukaddes Gurhan goşgy görnüşinde ýazylan, poeziýa behiştiň dili. 

— Megerem, poeziýa şeýle näzik hem beýik duýgylygy üçin şahyrlaň söýgüsi güýçli bolýandyr. Siziň durmuşyňyza söýgiň täsiri neneň?

— «Indi habary kimden al, Görogludan al» diýlişi ýaly, goşgularymdan habar alaýyň.

— Düşündim. Siziň köp goşgyňyzda liriki gahryman gaharjaň ýaly duýulýar...

— Erkek kişä netijesiz özelenmek, ejizlik gelişmeýär. Gowy görüp, gaýta-gaýta okan şahyrlarymda hem şu häsiýeti gördüm. Liriki gahryman bolup, özüňi parahat alyp barar ýaly däldir. 
Onsoňam parahat oturyp ýazylan goşgyny okyjylaram parahat oturyp okar. Şonuň üçin özüňi heýjana salyp elewretmeýän ýa-da ýüregiňe sygmadyk gözýaşy gözüňden dökmeýän duýgy okyjyny hem gozgamaz.

— Size «Onuň adamçylygy gowudyr, ýöne şahyrlygy ýabygorly» diýleni gowumy ýa «Onuň şahyrlygy diliňi baglaýýar-da, ýogsa adamçylyg-a bir köpük-le» diýleni gowumy?

— Şahyrçylyk bilen adamçylyk aýry düşünje. Ýöne men birinji warianty – «adamçylygy gowudyr...» diýilmegi saýlardym. Goşgularymyň birinde: «

Şahyr diýip aklaýmasam özümi,
Ýalňyşym kändir meň adam hökmünde»

diýen setirler bar. 
Şahyrlyk edip ýalňyşan, ýalňyşýan ýerlerimiz bar. Gowusy, gowy adam bolmak. Emma poeziýanyň yşkyna düşüp jylawyny goýberen duýgularymyz, pikirlerimiz käbir durmuş düzgünlerine, materialistik düşünjelere ten bermek islemeýär.

— Ozal metbugatda yzygiderli çykyş edýärdiňiz. Okyjylar goşgularyňyza garaşýardy. Soňky wagtlar seýrek ýazýaňyz. Iş-alada köpmi ýa başga sebäbi barmy?

— Adam ýaşadygyça beýnisiniň gurluşy, duýgy akymy üýtgeýär diýýärler. Ýöne entek bu ýagdaýdan irdir öýdýän. Iş-alada bolsa-da, duýgularymy sowatmazlyga-ha çalyşýan. 

— Duýgularyny sowatmazlyk üçin şahyr näme etmeli?

— Örtenmeli. Öte bagtly şahyrlara gowy ýazmak hemişe-de kyn bolupdyr. 

— «2011-12-nji ýyllardan soň Seýitmyradyň döredijiligine böwşeňlik aralaşan ýaly, goşgy ýazmagy seýrekledi» diýýäler. Şol ýyllardan bäri ýazyp köpçülige hödürlemedik goşgularyňyz barmy?

— Bar. Metbugatda ýyl boýunça çap edilýän goşgularym hem öňkülere garasaň häzir juda azdyr. Geçen 5-6 ýylda ýazyp okyjylara ýetirmäge het etmedik 50 töweregi goşgularym bar, bölek-bölek setirler, pikirlerem kän.

— Mümkin bolsa, şu gün şol goşgularyňyzdan okyjylarymyza ýetirsek...

— Ol goşgulary adaty däl düşünjeleriň, pikirleriň täsiri bilen ýazypdym. Soň bir wagt olaram ýagty kagyza geçer öýdýän. Eksperiment edilen islendik zat hem laboratoriýadan halka çenli bir zaman eglenýär-ä.

— Onda özüňize iň ýakyn görýän goşgyňyz barada aýdaýyň.

— «Ömrüme ýüzlenme» goşgymy ruhuma ýakyn duýýan. Bu goşgyň özeninde duran pikirler gonamçylyga birini jaýlamaga gölegçi bolup baranymyzda döräpdi. Gabryň içki jaýyny ýapmak üçin bir-iki ýüz ädim çemesi aňyrrakdan kerpiç almaga ýöräp barýarkam, «Meniňem-ä jaýym şu basgylap ýören töwereklemde gazylsa gerek» diýip pikir edipdim.

— Näçe ýaşyňyzda ýazylan goşgy?

— Ýigrimi bäş.

— Meniň soramadyk we siziň aýtmak isleýän zadyňyz barmy?

— Güller, döredijiligim bilen gyzyklanyp, beren sowallaryňyz üçin sag boluň. Aýtmak isleýän zatlarym bar, olary hem ýaşap ýörsem, ýuwaş-ýuwaş ýazaryn.

— Köp sag boluň, täze goşgularyňyza garaşýarys. Okyjylarymyz siziň goşgularyňyza teşne. Poeziýanyň dili bilen wasp edýän Ylham perişdäňiz ýygy-ýygy gelip dursun. Hemişe şahyr bolup ýaşaň!

*  *  *

Hormatly okyjylar, Seýitmyrat Geldiýewiň döredijiligi hakda käbir halypalaryň, galamdaş deň-duşlarynyň pikirlerini-de size ýetirýäris:

— Seýitmyrat soňky döwürde ýetişen iň güýçli Türkmen şahyry.

Sungat GURBANGELDIÝEW

* * *

— Seýitmyrat meniň üçin ýokary adamkärçilikli, hemmetaraplaýyn düşünjeli, kämillige ýeten şahyr. Umuman, kämil Adam!

Bekdaş ÖWEZOW

* * *

— Seýitmyrat şu asyry hasap etmäňde-de, goşgulary bilen ýene iki asyr-a arkaýyn arka atar, belki has köpem ýaşar.

Aýgül GARAÝEWA

* * *

— Döredijiligine hormatym uly.

Goçmyrat ORAZBERDIÝEW

* * *

— Seýitmyrat Geldiýew kämillikden halypalyga çenli ýoly ýyldyrym çaltlygynda geçen şahyr.

Enetäç NURMYRADOWA

* * *

— Özüne göwni ýetýän ýiti zehinli şahyr.

Ogultäç ORAZTAGANOWA

* * *

— Çyn zehiniň täsin syrlary, döredijilige özboluşly gadam basyşy, gelşi bar. Seýitmyradam turuwbaşdan döredijiligiň bu ejirli hem hupbatly ýollaryna özüçe Alla tarapyn berlen zehini bilen gelmegi başardy. Zehiniň Hudaýdan berilmese, «köňle gelenini taraşlap şagladyp» bolanok. 
Tebigy sadalyk, açyk göwünlilik, şahyrlyk buýsanjy Seýitmyradyň biçak sowatlylygyndan, ruhy taýdan güýçlüliginden gelip çykýar. Halk durmuşyna, ruhuna, onuň şu gününe, geçmişine beletligi bilen Seýitmyrat halkymyzyň iňňän kämil edebi dilinde diýseň çeper dür saçmagy-da başarýar. Şonuň üçin ol häzirki zaman ýaş türkmen şahyry hökmünde halkymyzyň kalbyna berk ornaşmagy başardy. Seýitmyradyň arkasynda eýýäm döreden ýüzlerçe özboluşly şygyrlary, şahyrçylyk ukyby onuň ýokary derejelere sary göterilmegine alyp bardy. Bu bolsa Seýitmyradyň öz kesbine ýokary derejede jogapkärli çemeleşýändiginden, ýene-de kämillige sary gadam goýýandygyndan habar berýär.

Baýramgeldi ÇARYÝEW

* * *

— Hakdan içen şahyr.

Merdan BAÝADOW

* * *

— Geldiýew — gowy adam, gowy şahyr, gowy žurnalist.

Myrat GURBANOW

* * *

— Adatça, şahyrlaryň döredijiliginiň başky etaplarynda real durmuşdan uzakda bolan arzuwçyllyk joş urýar. Seýitmyrat Geldiýewiň romantizme baý goşgularynda şeýle howaýylyk ýok. Täzeçilligi, imrindirijiligi, özboluşlylygy, ýakymly pafosy şahyr hökmünde ony gysga wagtda deň-duşlaryndan tapawutlandyrdy.

Kakamyrat ATAÝEW

* * *

— Häzirki zaman ýaş şygryýetiň arasynda ähli deň-duşlaryna goşgyny nähili ýazmalydygyny görkezip bilýän bir-iki sany döredijilik bar bolsa, şolaryň birem Seýitmyrat Geldiýewiň döredijiligidir.

Agageldi ITALMAZOW

* * *

— Seýitmyrat döwrüň içinde özi bir döwür bolup gelen oglan.

Sylapberdi MUHAMOW

* * *

— Seýitmyrat Geldiýewiň özi hem döredijiligi barada gürrüň ederden men ejiz. 

Kakabaý ÇARYÝEW

* * *

— Zehinli, başarjaň redaktor, köp okaýan, köp ýazýan, hemişe gözleglerdäki, geljegine has uly ynam bildirilýän şahyr.

Maýa ORAZGULYÝEWA

* * *

— Baharda dogan Kuýaş.

Muhammet BEKGIÝEW

* * *

— Seýitmyrat diýilse — poeziýa, poeziýa diýilse-de, ilki bilen Seýitmyrat aňyma gelýär. Has başgaça şahyr ol.

Sapa HOMMADOW.

Söhbetdeş bolan: Güller ATAÝEWA.