Seniñ bilen ölmäge geldim / hekaýa

SENIÑ BILEN ÖLMÄGE GELDIM

У моста Бачана почувствовал усталость - не болезненную, настораживающую, а приятную легкую усталость. Он остановил такси и уселся на заднем сиденье справа.
- Куда? - спросил водитель, включая счетчик.
- К Марии, - ответил Бачана.
- К кому?! - повернулся удивленный водитель.
- К Марии!..
Нодар Думбадзе / "Закон вечности"

Çal saçlary epgek şemala ysgynsyz galgaýan goja bazar şowhunyna biperwaý seredip:
- Kimler bütün ömrüne peläket durmuşda kösenip geçmeli - diýýär. - Tersine - birlerem aýagyny uzadyp, ýaýnap ýaşaýar. Hemme zat alkymyna direnip dur. Ýaşasañ bolany, keýp çekseñ bes.
Ol öñünde hatarlanyp duran köne-küşüle seredip uludan dem aldy:
- Honha, Tabakçy köcedäki Mäşerbiñ körpe ogly bir toýdan gelip janyna kast edipdir. Nämeden edýär şony?
Gapdalynda oturan hiç zat diýmän gözlerini tegeledi.

***

Mäşeribiñ ogly toýdan gelip özüni asdy. Yöne ol ölmän galdy. Ölmek añsatmy?! Derrew ýetişip gelen agalarynyñ biri onuñ aýagyndan göterip durup, demligine oralan ýüpi gowşatdy, beýleki bir agasy orak bilen boýnundaky syrtmagy kesdi. Gyk-bak edip ýören gelnejeleriniñ biri şolaralykda "Dat, syrtmak ýüpden pişik tapyp asmaly, tiziräk boluñ" diýýär buduna şapbatlap. Inisini syrtmakdan halas etjek bolup barmagyny oraga kesdiren agalarynyñ biri " Ýeri bu samsygyñ özüni öldürjek bolany üçin pişik janawaryñ näme gunäsi bar" diýip hüñürdedi.
Özüni öldürmäge synanyşan oglan agasynyñ sözlerini eşidenokdy. Ol henizem toý mekanynda gezip ýördi.

***

Aslynda ol toýa gitjek däldi. Gitmeli hem däldi. Toýa Medine hem gelýär diýip eşitdi. Wah eşitmedik bolanda bolmaýamy?!
Toýa gider ýaly düzüwli eşiklerem ýok. Aý howwa-da, diýip aýna bakyp durşuna uludan dem aldy. Toýdalygymam -öýdeligimem şu eşikler. Şu ütülen eşijekler. Tak-tak, skazal bednýak diýip toýa ugrady.
Toý mekany. Saz-aýdym, şagalañ. Adamlaram bezemenden bezemen. Klasdaşlary daşarda duran ekenler.
- O-o, Daniýar gel-dä senem, şeýdip görün-ä.
Bäş minut ýaly daşarda eglenip, çilim çeken boldular. Içeri gireliñ diýseler, Arslan pökgi:
- Biziñ atdaşam gelsin, o bolmasa girmäliñ - diýip akyllysyrady. Arslan belent maşynda geldi. Atdaşy ylgap baryp gadyrly görüşdi:
- Täze alan inamarkañyzmy bi, Arslan?
Arslan çişik atdaşyna agzyny gyşardyp jogap berdi:
- Ýok how köne-ä bi, kakamyñ awa gidende münýäni-lay.
Klasdaşlaryñ biri ýalakalyk etdi:
- Senem awa diýip münüp gaýdyberdiñmi?!
Agyzbir gülüşdiler. Daniýar hem ýylgyran boldy.

***

Howa petiş. Bazar göçüp barýa, adamlaram köp, adamlardan ýaña bazaryñ gohy-galmagaly-da köp. Ösgün saçlary mañlaýyna basyp geýen kepkasyndan çykyp duran oglan bazaryñ ortarasynda säginip, iki yana garap dur.
- Daniýar, aý Daniýar!
Ol iki yanyna ýaltaklap ady tutulan tarapy añşyrjak boldy.
- Daniýar jan, oglum kimi gözleýäñ?
Oglan edil garşysynda duran dym-dykyz aýalyñ ýanyna bardy:
- Emine hala, ana o kitapçy bard-a, şony tapamok-lay. Bu gün bazara çykmadymy ýa?
Emine hala kiçjik gözlerini beter süzüp bir zady ýadyna saljak boldy:
- Hä-ä, Aşot sähnemi, wiý gökçüleriñ hataryna geçen ýeriñde, köne-küşül kitaplaryny ýaýyp oturmanmy.
Daniýar hiç zat diýmän şol tarapa ýöneldi.
- Oh-o, o dünýäden gaýdyp gelen! Gowumy ýagdaýlar? Barew!
Çal saçly ermeni garşysynda egnini sallap duran oglany boýdan başa synlady:
- O dünýäde hem gowluk ýokdur-la, gören bolsañ.
Daniýar bir zat diýmäge synanyşdy:
- Aşot daýy, men bir kitap sorap geldim.
Çal saç ermeni bir agyz
- Soraýan kitabyñ mende ýok- diýdi çürt-kesik.
Daniýar geñ galyp, gözlerini tegelemedi, gojanyñ ýüzüne seretdi.
- Aý bala, sen durmuşy öwrener ýaly gollanma kitap soraýansyñ. O ýok. Eýle kitaplara ynanma-da. Motiwasiýa berýa, ýene bir gara gör. Ynanma. Ynanma walla. Her kimiñ özüniñ durmuşy bolýa. Ony hem kitapdan öwrenip düzedip bolmaýa. Öz durmuş kitabyñy özüñ ýazmalysyñ.
- Men uly şähere gidip baryan, güýmener ýaly kitap diýjekdim.
Çal saçly ermeni ynamsyz ýylgyrdy:
- Hemişe kölgäñ ýaly bolup, sypdyrman ýören biri bar-a, ana şonuñ bilen güýmen - diýdi. - Belki şol sorajak bolan kitabyñy iki bolup ýazarsyñyz.
Daniýar hakykatdanam biri yzynda duran ýaly iki ýana garanjaklady.
- Hiç senden aýrylasy gelmän, kölegäñ ýaly, söbügiñi basyp ýören, aslynda-ya kolgäñdenem golaý. Sebäbi kölegäñ garañky gatlyşdygy ýitip gidyär. Emma ol gaýta garañkyda seni terk etmejek bolýar.

***

Bazar sowlup barýar, adamlaram ýuwaşjadan seýrekleşýär. Uzyn çalsaç Aşot oglanyñ yzyndan garap galdy. Gasyn-gasyn mañlaýy, ýüzi güne gaýzygyp gartmaç bolan garry:
- Oglanyñ aýdan kitabyny beräýmelidimem welin.. - diýip özünden nägile hüñürdedi.
Danyýar gojanyñ soñky sözlerini kellesinde aýlap barşyna ýene düýnki güne dolandy, düýn bolsa toýa barýardy.
Toýda Medine hem bardy, emma ol Daniýara seredenogam. Iki gözi Arslanda. Soñ tansa çykdylar. Arslan bilen Medine baý tansa suwsan ekenler. Daniyar olary synlap durşuna, bi ýerden gitmeli diýip oýlandy. Bi ýer meñ ýerim däl.
Tans aýdymlarynyñ möwjän pillesi Arslan kisesinden bir desse pul çykaryp Medinäniñ üstünden seçmäge başlady. Iri pullar derek ýapragy ýaly depesinden gaýýan Medine bolmajysy bolýar. Eljiräp, süýnüp-sarkyp towlanýar.
Ahyr tans tamam boldy. Arslan Medinä garap, Medine Arslana seredip, bir-birinden minnetdar. Hemme yerlerine geçip oturansonlaram ikisi bir ýerden butnanoklar. Bir-birleriniñ gulagyna bir zatlar aýdýarlar. Toý mekanynda şowhun ýetik.
Medine ýeke galan wagty Daniyar onuñ ýanyna bardy, ýöne näme diýjegini bilmän añalyp dur. Şobarmana Arslanam peýda boldy:
- Aha, Danni-i, aýdyber!
- Näme aýtmaly? Saña aýtjak zadym ýok! Men Medine bilen aýdyşmaly gepim bar.
Şu wagta çenli geplemän duran gyz:
- Meñ seniñ bilen aydyşjak bir agyz gepimem ýok - diýip, ýüzüni ters öwürdi.
Arslan nakys güldi:
- Eşitdiñ dälmi! Hany dawaý ýeriñi tap.
Daniyar oña barmysyñam diýmedi-de:
- Medine, maña seret - diýip, entegem tersine burlup duran gyza ýüzlendi. - Ikimiziñ bir aýdyşylman galan gepimiz bardy...
Arslan oña sözüni gutarmaga goýmady:
- Medine aýdyp dur-a, señ bilen gepim ýok diýip. Daniýar:
- Medine meñ sözümi diñlejekmi?
- Diñlejek däl!
Daniýar täze ýañlanyp başlan sazy basmak üçin sesini gataltdy:
- Atuw jezasyna höküm edileniñem soñky sözüni diñleýärler.
Arslan ahyr durup bilmedi:
- Häzir men señ soñky sözüñi diñleýän özüm - diýip, zor edip onuñ golundan çekeläp ugrady. - Atuw jezasynam berýän özüm.
Çekeleşip toý mekanyndan çykanlarynda, daşarda dört-bäş sany degenek oglanlar hem tapyldy. Birinji duýdansyz urgudan tüwdürilip giden Daniýar derrew ýerinden galdy, emma ony ýene urup ýykdylar. Barybir Daniýar garşylyk görkezdi. Olaram beter edip ýençdiler. Ahyry aýal maşgalanyñ sesi olary haýykdyrdy. Toý mekan tarapdan howlukmaç gelen gyz:
- Edýäniniz näme, öldürdiñiz ony, bes ediñ!
Arslan ýanyndaky degenek oglanlary yzyna salyp, tüýkürinjiräp gitdi. Gaty gorkan gyz aljyrap näme etjegini bilenok iki ýana zowzuldaýar. Daniýar emedekläp zordan dikeldi, ýüzi-gözi gan. Kellesinde Medine hakdaky pikir, gözlerinde, añynda ýene şol:
- Öldüm men - diýip, çalaja pyşyrdady. Ony hem diñe özi eşitdi.
Gyz ony söygetläp, agajyñ astynda duran uzyn sekide oturtdy. Daniýar gyza garap:
- Sen kim, nämüçin geldiñ - diýip, entegem gorkudanmy ýa başga bir duygudan gözleri ýaşly gyza seretdi. Gyz bolsa:
- Meni tanamadyñyzmy? Men Saýýara - diýdi. - Klasdaşyñyz Saýýara.
Daniýar ýene morta gepledi:
- Nämüçin geldiñ
- Men gelmeli dälmidim?
Gynançmy, gaharmy, ýa ejizlik Daniýary bogdy, sesi agyly:
- Men kim?! Men bir ölen adam. Öldüm men. Tükendim.
Saýýara gözlerini ýaşlap:
- Menem seniñ bilen ölmäge geldim.

***

Daniýar bazardan çykyp, nirä gitjegini bilmän, has anygy näme etjegini bilmän durup galdy, sermi-sal. Ol Saýýaralaryñ nirde ýaşaýanyny ýadyna salyp bilmän durdy.

Sylapberdi MUHAMOW.

24.08.23. Moskwa. Leningradskiý şosse.