Günbatar kyblasy

GÜNBATAR KYBLASY

Ideologiýa - syýasy, jemgyýetçilik taglymaty emele getirýän hökümetiñ, syýasy partiýanyñ, jemgyýetçilik synpyñ ýa-da adamyñ özüniñ hereketine we düşünjelerine ugur görkezýän syýasy, ylmy, pelsepewi, hukuk, dini, estetiki, ahlak-moral prinsiplere esaslanýan düşünjeleriñ bir bitewi ulgamydyr...
Soñra bir kişi:
Fransuz filosofy Antuan Destýut de Trasi (1754 – 1836) idelogiýa adalgasyny orta atdy.
Onuñ pikiriçe ideologiýa dogry bilen ýalñyşy, patarraky bilen reallygy aýyl-saýyl etmäge gönükdirilen ylmy dissiplina.
Şu nukdaýnazardan ideologiýa "pikirler baradaky ylym" diýibem atlandyrylýar.
Ideologiýa düşünjesini ýaýgynlaşan akyldar Karl Marks boldy. Ol şeýle diýdi:
"- Jemgyýetiñ maddy güýjüne erk edýän synp, şol bir wagtyñ özünde agalyk ediji intellektual güýçdür...
- Maddy önümçilik serişdelerini elinde saklaýan synp, şol bir wagtyj özüne añ-önümçilik serişdelerini-de elinde saklaýar...
- Añ-önümçilik serişdelerinden binesipleriñ pikirleri bu serişdelere eýelik edýänleriñkä garaşlydyr..."
Diñe marksistler däl, M.Weber, E.Durkheým ýaly köp sanly akyldarlar-da ideologiýa düşünjesine dürli-dürli kesgitlemeleri berdi.
Geleliñ, esasy gürrüñimize:
Hemişe şunuñ aşagyny çyzýaryn: Ideologiýa, teoriýa, kesgitleme jedeli edilmese, diñe şahslaryñ gürrüñi edilýän "syýasat çukurynda" pyrlanyp-çabalanyp ýörüler!
Ýagny gidiljek "ýol" üçin kompas, karta gerek...

• TARYHY ARKA PLAN

Köp syýasy partiýa ideologiýa sözüni eşidende neden irkiliyor?
Iki sebäbi bar:
Birinjisi, "Sowuk uruş" döwrüniñ başlangyjynda - 50-nji ýyllarda Günbatar-ABŞ "ideologiýalaryñ soñy" tezisini orta atdy. Öñe sürlen pikir şudy: Marksyñ pikiriçe ideologiýalara esas bolan zat ykdysady deñsizliklerdir. Günbatar jemgyýetleriniñ ykdysady derejede bol-elinlige ýetmegi synp tapawudyny aradan aýrandygy üçin bu ideologiýalaryñ soñunyñ gelendigini añladýar!
Ikinjiden, "Sowuk uruş" gutarañkyrlanda - 90-njy ýyllaryñ başynda Günbatar-ABŞ "taryhyñ soñy" tezisi bilen ideologiýalaryñ ölendigini öñe sürdi.
SSSR-iñ dargamagy bilen dünýäde jemgyýetleri öwür-çöwür etmekde ýoluñ soñuna gelinendigini, ýagny dünýäde diñe liberalizm ideologiýasynyñ galandygyny we beýleki ideologiýalaryñ hemişelik ýok bolandygyny öñe sürýän tezise esaslanyldy: Postmodernizm!
Şek-şübhesiz, Günbatar-ABŞ reallygy bozan psihologik uruş taktikasyny agzady. Kän wagt geçmedi, görüşleri ýaly "ideologiýalaryñ soñy" tezisiniñem soñuna gelindi!
Munuñ özi esassyzdy.
Gelinen ýer şu boldy:
- "Sowuk uruş" döwri gutardy.
- ABŞ-nyñ öñbaşçylygyndaky Günbataryñ neoliberalizm esasly globallaşma zorlugy - "gaýdutlygy" gutardy.
- Mundan beýläk dünýäde "Täze sowuk uruş" döwri başlady.
Ýagdaý şeýle bolsa:
Dünýäde we halkara möçberde "täze hatarlar" nädip belli bolmaly? Meselem:
Nasional we musulman syýasy identiçnost "Sowuk uruş" döwründe ABŞ-Günbataryñ tebigy ýarany hökmünde "kommunizme garşy göreş" gurşawynda şekillendi.
Yzyndan ABŞ-Günbatar bu gurşawy täze önümi bolan çalşyrylan köýnegi bilen - global imperialistik neoliberalizm bilen tapyşdyrdy. Emma:
"Täze Sowuk uruş" döwründe "ideologiýa kartlary" täzeden paýlanýar - täze hatarlar peýda bolýar! Şindi näme-nämeler bolarka?

• DOGRY UGRY GÖRKEZENOK

Günbatar özboluşlylygyny hemişe uniwersal model hökmünde tanatdy, muny agitirledi we munuñ daşyndaky syýasy modelleri, ideologiýalary kabul etmedi.
Günbatar merkezçiliginiñ "kesekiniñ" boýnuna dakan modeli - Günbataryñ bähbidine laýyk bolma kyssasydy:
- Bähbidine laýyk bolsañ "demokrat konserwatiw", bähbidine ters bolsañam "awtoritar diktator!"
- Bähbidine laýyk bolsañ-a "ylymly yslam", bähbidine çapraz düşseñem "radikal-terrorçy yslam!"
Günbatar bu gegemonik garaýyşdan, boýna dakmadan, basyşyndan asla el çekenok!
Munuñ ady düýn "medeniýetleşmekdi", şu gün "demokratiýalaşmak" boldy. Näme bolanda-da añyrsyndaky hakykat hemişe imperialistik eksplutasiýa boldy!
Häzirem käbir "çepçi" görnüşli syýasy partiýanyñ ideologiýasy-düşünjesi gelip şuña direýär: Günbatara goşulşyp häkimiýet başyna gelmek. Ýagny, Günbatar gelip çykyşly oriýantalizme ýesir düşmek...
FETÖ-nyñ döwlet agdarlyşygyna synanyşan wagtyna çenli AKP-nyñ pozisiýasy-da şeýledi. Haçanda ABŞ-ny we Günbatary garşysyna alyp, Demirgazyk Siriýada ýasama döwlet gurluşynyñ harby operasiýa geçirmek arkaly öñüni alyp, Gündogar Ortaýer deñzinde initisiatiwa görkezip, Russiýadan howa-goranyş sistemasy "S-400" alyp, Ukraina-Russiýa urşunda aktiw bitaraplyga eýerip, Atatürküñ garaşsyzlykçy daşary syýasat ýolunda ýöremäge başlady welin, Erdoganyñ näletlenmegi-de Günbatarda şol döwürde başlady öýdýän?
Uzatmaýyn...
Dünýä üýtgäp dur, ideologiýalar gurşawynda täze polýarizasiýalaşmalar orta çykýar. Şol sanda:
Käbir partiýalar dar, pese inen, biziñ günlerimizde düşünje taýdan hiç hili matlaby-manysy bolmadyk "Sowuk uruş"
hatarlaşmasyny dowam etdirmek isleýär. Ine, muña welin berk nägileligim bar.
Men beýle diýmek bilen ABŞ-dyr Günbatar bilen üzül-kesil aramyzy üzeliñ diýjek bolamok! Emma boýun egmäge gönükdirilen, ýekeçil "Günbatar kyblasyny" aýyl-saýyl edeliñ, seljereliñ...
Biz çuññur maglumatlara, ideologiýa-teoriýa esaslanýan çekişmeleri etmäge borçly.
Bize täze kompas gerek, çünki elimizdäki kyrk ýyl bäri dogry ugry görkezenok...

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 01.04.2022 ý.