Sakgal näme üçin goýberilýärkä?

SAKGAL NÄME ÜÇIN GOÝBERILÝÄRKÄ?

Meniñ şu saparky ýöretjek pelsepämiñ biraz geñ-tañrak görnäýmegi-de ähtimal. Dogrudanam, ýazjak bolsañ, sakgaldan, murtdan başga zat gapyşdymyka? Ýöne biraz oýlanyp gördüm welin, gepbaşy edeniñe degýän mesele eken. Şol pursadam köne ýomak ýadyma düşdi. Däli ýaly öz-özüm ýylgyranymy duýman galypdyryn.
Ýomagyñ manysy şeýleräk: ikinji jahan urşunda komandir "dil" getirmek üçin edenli esger gözläpdir. Ahyry murty towlanyp duran ýigidiñ ýanynda saklanypdyr. "Dil" getirilmäge iberiljegini eşiden murtly esgeriñ ýüzi boz-ýaz bolupdyr. Ol: "Ýoldaş komandir, murtuma bakma, gaýrat ýokdur..." bagyryberipdir.
Elbetde, ýomaklaram tarpdan döremeýär. Onuñ añyrsynda, bolmanda, kinniwanja hakykat ýatandyr. Şundan görnüşi ýaly, murt, sakgal gaýratlylygyñ, edermenligiñ, danalygyñ, sahawatlylygyñ alamaty.
Geliñ, il içinde häli-şindi diýen ýaly gabat gelýän gürrüñlere gulak gabardalyñ: "Pylany murt goýberäýipdir", "Şol bolşuna sakgalynam ösdüripdir", "Ak sakgalyndanam utananok", "Sakgalyñdan hiññildik uçaryn", "Yzynda durmajak bolsañ, sakgal-murt goýberip nätjek?". Şu jümleleri entegem dowam etdirseñ bolardy. Her kim ýadyna düşüren sözüni goşubermeli. Bir zat welin, aýan: halkymyz sakgal-murt goýberýäne uly hormat goýupdyr, sylapdyr, sakgally ýaşulularyñ maslahatyny kabul edipdir. Şeýlelikde; sakgal goýberen kişi biziñ gözümiziñ alnynda öz-özünden beýgelip gidip barýar.
Her döwür - bir döwür. Ozalam, häzirki zamanda-da sakgalam goýberilýär. Her kimiñ öz islegi. Ýöne sakgala, murta bolan garaýyş, megerem, üýtgänok. Elli ýaşdan geçip, sakgal goýberip, bäş wagtyny sypdyrman namaz okaýan kişi gözdençykgynçlyk etse, uly il ony ýazgarýar. Oña: "Binamys. Ýene sakgal goýberip, namazam okan bolýa" diýlip pislenýär. Eger şol gözdençykgynç iş eden sakgally bolmadyk bolsa, juda beýle ýigrenilmezdi. Herhal, sakgalyñ "abraýy" halk arasynda uly. Şonuñ üçin-de hiç haçan sakgaly "biabraý" etmeli däl. Yzynda durjak bolsañ, sakgaldyr murt goýbermeli.
Meniñ pikirimçe, türkmençilikde sakgal goýberip, don, telpek geýen öz-özünden takwa kişä, yslam dininiñ parzlaryny sypdyrman berjaý edýän adama öwrülýär. Megerem, şu duýgy biziñ köpimizde bardyr. Munuñ özi nesil, gan yzarlaýan bolmagy mümkindir. Şonuñ üçinem gadym döwürden şu güne çenli ak sakgally gojalar diñe päkligiñ manysynda ýadymyza düşýär.
Ilçilik. Her jüre adamlar gabat gelýär. Arada pensiý çykan tanşyma gabat geldim. Jowur ak sakgaly bar. Ýüzüne gelşip dur: "Tüweleme, sakgal goýberäýipsiñ-ow!" diýenimde, ol: "Hawa. Her gün sakgal syrmakdan ýadap goýberäýdim. Ýöne sakgal saklamagam añsat iş däl. Her gün ýuwup-daramaly, timarlamaly. Syrdyryp goýberäýjek welin, ilden utanýan. Adamlar: "Büý-ä messepsiz eken!" diýip weýläýjek ýaly bolup dur..." diýdi.
Onuñ bu sözleri degşip aýdanyna-da düşünmedim, çyny bilen aýdanyna-da. Nähili bolanlygynda-da şu adam sakgalyny syrmakdan ejap edýär. Ras, şeýlemi - onuñ ýüreginiñ hapa bolmagy mümkin däl. Sakgal ony köp zatlara borçly edýär. Arman käwagtlar sakgalyñ özüni ýüñsakgal edýäris. Sakgala ysnat getirýänleri göreniñde ýokuşam degjek eken, gaharyñam geljek eken.
Ýigrimi bäş-otuz ýyl ozalky bir waka ýadyma düşýär. Häzirki Metbugat öýüniñ gündogar ýüzünde köne ýarmarka ýerleşerdi. Şol ýerde birnäçe garbanyşhana, çakyrdyr piwo satylýan dükanjyklar bardy. Günlerde bir gün ýoldaşym bilen şol ýerleriñ birinde dikdurma garbanyp durduk. Işikde donly-telpekli, ak sakgally bir ýaşuly göründi. Ol garbanyşhananyñ bir çep tarapyna, bir-de sag tarapyna garanjaklady. Biz ony kimdir birini gözleýändir, kimdir bir tanşynyñ, ýakynynyñ (oglunyñ, agtygynyñ) şu taýda içip oturanyny eşidip, ony südenekledip çykarmaga gelendir öýdüp çakladyk. Çakymyz çykmady.
Ýaşuly assyrynlyk bilen bufetçiniñ ýanyna bardy. Bir stakan çakyr guýdurdy. Sakgalyny eli bilen basyp, çakyry bir demde gönderdi. Ýene bir stakan guýdurdy. Onam şeýtdi. Sag eli bilen murtuny süpürip, agzyna kemput atdy. Ol tutuş garbanyşhanadakylary haýrana galdyryp, çykalga tarap ýöneldi. Şonda men saklanyp bilmän, onuñ yzyndan: "Ýaşuly, sakgalyñ-a işini gördüñ!" diýip gygyrdym. Ol hatda yzyna-da garamady, jogabam gaýtarmady. Ýogsa, yzyna dolanyp: "Näme sakgallynyñ içmäge haky ýokmy?" diýenliginde şol mahal hiç hili jogap tapyp bilmezdim. Ýöne şol ýaşuly özüniñ telek iş edýändigine düşünýän bolmaly. Ýogsa, ol garbanyşhana ogryn girmezdi, ogryn çakyr içip çalt çykyp gitmezdi. Arkaýyn oturyp, yzyndan piwo-sa içse içer oturardy. Herhal, diýseñ-diýmeseñ, sakgalda bir gudrat-a bar! Belki, ynsanyñ utanç-haýasy sakgalda jemlenýändir?
Munça bolanyna görä, ýene bir sakgally "wakany" aýdyp bereýin. Bu ozalky gürrüñ beren wakamdan has öñräk boldy. Bir ýaşuly bardy. Ömür piwohanadady. Jalataýdy. "Ak girse-de, añ girmedik" diýilýänlerdendi. Ana, şu adam sakgal goýberdi otyryberdi. Ýok. Ol içgisini goýup, toba gelmedi. Sakgalyny sallasa-da ýene şol piwohanadan-piwohana sümer ýörerdi. Onuñ bolşy ülpetlerine-de ýakmady. Olar oña: "Sen ýa-ha içgiñi goý, ýa-da sakgalyñy syr!" diýdiler. Ýöne ol hiç maslahat almady. Ülpetleri has bekine tutdy: "Bilip goý, sakgalyñy syrman ýene piwohana geläýseñ, sakgalyñy özümiz gyrkarys!" diýdiler. Bü-de oña pent bolmady. Netijede, onuñ ülpetleri el-aýagyby saklap, gaýçy bilen sakgalyny taýpardyp goýberdiler.
Men ozal arak-şerap içip, indem sakgal goýberip, Hak ýoluna düşen adama hiç haçan gyjytly söz aýdyp bilmerin. Durmuş bu. Ýaşlyk edilip, arak-şerabam içiler. Ýöne adam çyny bilen toba gelip, şeýle bet pişelerden ýüz öwürse, metjide gatnap, özüniñ päkizelenmegini Biribardan dilese, oturan-turan ýerinde içginiñ ynsany binamys edýändigini, ondan gaça durmalydygyny wagyz etse, biziñ oña: "Aý, señ özüñ nämaý? Düýn dälmidi köçede entirekläp ýöreniñ?" diýmäge hakymyz ýokdur. Şuny unutmalyñ: çyn toba edeni Hudaý bagyşlaýandyr, geçirýändir. Onuñ geçmişini dörjeläp, köpçülikde teýeneli söz bilen ýüzüne gelmek bolsa, meniñ çuññur ynanjyma görä, günädir.
Hawa, sakgal, murt hormatyñ bir bölegi. Sowet Soýuzy döwründe sakgalyñ abraýyna biraz kembaha garalan bolmagy mümkin. Şol döwürde otuz ýaşynda sakgal goýberip, gyrmyz don, telpek geýeni görsek, gizläp oturmalyñ, ýañsylanlarymyz-da, señrik ýygranlarymyz-da tapyldy. Olar, näme üçindir, şol gyrmyzy dona ata-babalarymyzyñ ganynyñ siñendigini unutdylar. Unudylan zat kändi. Hudaýa şükür, şol unudylan däp-dessurlarymyz täzeden dikeldildi. Türkmen türkmen bolup ýaşaýar. Belki, ýalñyşýandyryn. Ýöne sakgalam türkmençilikden bir nyşan. Her öñýeten sakgal goýbermäge ýürek edip bilenok. Sakgal goýberseñ - yzynda durmaly. Sakgaly perdelenip, niýetiñi-päliñi ýamana dikseñ, iliñ gözünden düşseñ, sakgalyña tüýkürjek, sakgalyñy gyrkjak, "sakgalyñ işini gördüñ!" diýip ýüzüñe geljek dyzmaç pyýadalar tapylar. Şeýlelikdw, sakgal goýberen türkmen halal, päkize bolmaly, dili dogaly-senaly bolmaly, uzyn sözüñ gysgasy, ähli pis-ýaramaz, haram, hapa närselerden daşda bolmaly. Onsoñam, ak sakgally adamlaryñ perişdeleri ýatlatmagy tötänden däl bolsa gerek.
Ras, sakgal goýberip, Hak ýoluna sygyndyñmy, onda sen sakgalyña-da, özüñe-de, Biribara-da çirk getirmän ýaşamaly. Saña şondan başga ýol ýok.

Çary GELDIMYRADOW.