Noel baba kim? Noel we Täze ýyl baýramçylygy haçan döredi?

NOEL BABA KIM? NOEL WE TÄZE ÝYL BAÝRAMÇYLYGY HAÇAN DÖREDI?

Miladynyñ 336-njy ýylyndan başlap, ondan öñ birnäçe asyr bäri hasyl hudaýy Saturnyñ hormatyna bellenýän pasyl çalşygynyñ baýramçylygy Isa pygamberiñ (a.s) doglan gününiñ bellenýän gününe, ýagny Noel baýramçylygyna öwrüldi. Aslynda Noel baýramçylygynyñ hristian dini bilen ýakyndan-daşdan hiç hili galtaşykly ýeri ýokdy.
Entek ne Noeliñ Noel bolan wagty, ne-de täze ýylyñ ilkinji gününiñ dabaraly garşylanşy bardy, hatda Hezreti Isa (a.s) hem heniz dünýä inmändi. Emma b.e.öñki 300-nji ýyllarda Rim imperiýasynyñ paganistik ynançly rimli raýatlary gyş paslynyñ çalşygyny tutuş bir hepdeläp belleýän ekenler.
Hasyl hudaýy Saturnyñ hormatyna geçirilýän bu şowhun-şagalañlarda şerap içilip, keýpden çykylýardy. Hatda käwagt bu şüweleñlerdäki hetdenaşmalar Rim imperiýasynyñ asudalygyny bozmaga-da ýeterlik sebäp bolup bilýärdi. Belki şonuñ üçindir, Rimiñ hökümdarlary aýratynam imperiýa hristianlygy resmi din hökmünde kabul etmesinden soñ Saturnyñ hormatyna geçirilýän gyşky şüweleñleri hernäçe gadagan etjek bolsalaram, aýdan-diýenleri ýol almandyr. Ýagdaýdan çykalga gözlän imperator Konstantin 336-njy ýylda rimlileriñ birnäçe asyr bäri belleýän we hiç ýüz öwrüp gidibermeýän paganistik dessuryny hristian ynanjy bilen baglanyşdyrmak isledi.
Imperator Konstantin şüweleñleriñ geçirilýän wagtyna gabatlap Isa pygamberiñem (a.s) doglan gününi bellemegi teklip etdi. Konstantiniñ bu teklibi Iznik konferensiýasyna gatnaşýan hristian ruhanylary tarapyndan biragyzdan goldanansoñ, 336-njy ýyldan başlap şondan öñ ýüzlerçe ýyllap hasyl hudaýy Saturnyñ hormatyna bellenip gelinen gyşky dabaralar Hezreti Isanyñ (a.s) doglan gününiñ (Roždestwo) bellenýän gününe, ýagny Noel baýramçylygyna öwrüldi. Aslynda Noel baýramçylygynyñ hristianlyk bilen hiç hili ilteşigi ýokdy. Imperator Konstantin şeýtmek bilen rimlileri öñki paganistik ynançlardan daşlaşdyryp, hristianlyga has ýakynlaşdyrmak isläpdi.

• "Noel baba" hekaýaty nädip döredi?

Nämüçindir bärde geñ galaýmaly bir terslik bar: Olam - biziñ we bize ýakyn jemgyýetleriñ Noele hristianlygyñ simwoly hökmünde garamaklarydyr. Aslynda hristianlyk bilen ýakyndan-daşdan, ýalandan-çyndan baglanşygy bolmadyk Noeldir Täze ýyl günleriniñ baş gahrymany Noel babanyñ nädip peýda bolşunyñ hekaýatyna bilelikde ser salalyñ...
Noel babanyñ añyrsy hristianlyk ynanjynyñ ýaýramagyndan has irki döwürlere - skandinaw mifologiýasyndaky we paganizmdäki iñ uly hudaý bolan Odine çenli uzaýar.[1]
(Alymlaryñ birtopary Odiniñ Skandinawiýa türki taýpalaryñ üsti bilen aralaşandygyny öñe sürýär. Bu boýunça giñişleýin maglumat üçin aşakda görkezilen linke seret -t.b.)

• Skandinaw legendalarynda

Odiniñ Sleýpnir atly ganatly aty bar eken. Çagalar Odiniñ uçýan atyna niýetläp joraplarynyñ içine käşirdir şeker salyp, diwarlardan, gapylardan asyp goýupdyrlar.
Odin bolsa körpeleriñ bu ýagşylygyna jogap edip, olara sowgatjyklar, süýji-kökeler paýlapdyr.
Ýüzlerçe ýyl geçensoñ hristian dünýäsi skandinaw mifologiýasyndaky Odini öz medeni galyplaryna saldylar. Mundan beýläk olar skandinawlaryñ hoşniýetli fantastiki gahrymanynyñ deregne, hristian dünýäsinden çykan hoşniýetli, çagalary gowy görýän we mümkin boldugyndan hristian ruhanysyny gözlediler.

• Apostol Nikolaý kim?

Netijede olar gözleýän adamlaryny tapdylar. IV asyrda Likiýanyñ (häzirki Türkiýäniñ Antalýa etraby -t.b) Myra (häzirki Demre - t.b.) diýen ýerinde ýaşap geçen, ýagşy gylykda we sahylykda meşhurlyk gazanan hristian apostoly Nikolaý kem-kemden Odiniñ ýerini almaga başlady. Netijede biziñ günlerimiziñ Noel babasy skandinaw ýurtlarynyñ hoşniýetli, çagalaryñ penakäri we olaryñ göwnüni göteriji hudaý Odiniñ hekaýaty myraly Apostol Nikolaýyñ şahsyýeti bilen birleşip, ýarym dini we ýarym fantastiki personaž hökmünde orta çykdy.

• Täze ýyl we Noel agaçlarynyñ bezelmegi

Täze ýyldyr Noel agaçlarynyñ bezelmegi-de gadymy eýýamlara çenli uzaýar. Taryhy maglumatlar gadymy Müsürden Rim imperiýasyna, Demirgazyk Ýewropadan Orta Aziýa medeniýetlerine çenli aralykda antiki döwürleriñ agramly böleginde gyş paslynyñ çalşygynda ýetip gelen Täze ýyl yrsgal-bereket getirsin diýen umyt bilen elmyda gök öwsüp duran agaçlary bezändiklerini habar berýär.
Aýratynam demirgazyk ýewropalylar gök pürli agaç şahalaryny öýlerine getirip bezäpdirler. Hristianlykdan öñki däplere daýanýan bu dessur hristianlyk ýaýransoñam dowam edipdir. Emma hristian ruhanylary hristianlykdan öñki ynançlardan galan agaç bezeme däbine gazaply garşy çykypdyrlar, gatda agaç bezän hristianlaryñ dowzaha düşjekdigini aýdyp, adamlary gorkuzmaga synanşypdyrlar.
Dini gysyşlara garamazdan Täze ýylda agaç bezeme däbi edil öñküler ýaly höwesli bezelmese-de, düýpli ýitip gidibermändir.
Germaniýada Martin Lýuteriñ öñbaşçylygynda katolik hristianlyga garşy çykylmagy we protestantlygyñ ýaýramagy bilen Täze ýylda agaç bezelmegine bolan dini gysyşlar hem ýatyrylypdyr. Şondan soñ agaç bezeme däbi Germaniýada ymykly ýaýrapdyr. Ýöne Noel agajy üçin öwrülişik ýyly XIX asyrda bolup geçdi. Şol ýyl Angliýanyñ melikesi Wiktoriýanyñ we onuñ nemes adamsy şazada Albertiñ Noel agajynyñ öñünde düşen suraty iñlis gazetlerinde çap edildi. Bu bolsa Angliýanyñ we iñlisleriñ golastyndaky ýurtlaryñ üsti bilen Noel agajyny bezeme däbiniñ dünýäniñ köp ýurduna ýaýramagyna getirdi.

• Täze ýyl güni hindi towugyny iýme däbi

Täze ýylda hindi towugyny iýme däbi barada aýdanymyzda bolsa, Täze ýyl saçaklarynda hindi towugyny goýma bilen baglanşykly hiç bir medeniýetde, hiç bir dini ynançda aýdylan kelam agyz söz ýok.
Demirgazyk Amerikada noýabr aýynyñ dördünji penşenbesinde "Minnetdarlyk güni" (День благодарения) bellenilýär. "Minnetdarlyk gününiñ" esasy nahary bolsa hindi towugydyr. Wagtyñ geçmegi bilen hindi towugyny bişirme däbi Täze ýyl gününe-de aralaşyp, Täze ýyl däpleriniñ aýrylmaz bölegine öwrülipdir.
Amerika yklymynda başlan bu däp ilki Ýewropa, Ýewropañ üsti bilenem dünýäniñ beýleki ýurtlaryna ýaýrapdyr.

• "Minnetdarlyk güni" näme? "Minnerdarlyk güni" hristianlaryñ dini baýramymy?

Elbetde, dini baýram däl. "Minnetdarlyk gününiñ" hristian ynanjy bilen hiç hili baglanyşygy ýok.
(Gürrüñimiz gereginden artyk uzap gitjekdigi üçin häzir "Minnetdarlyk güni" barada aýdyp oturmalyñ).

• Peýdalanylan çeşmeler:

1). Galip Atasagun "Ylahy dinlerde (iudaizm, hristianlyk, yslam) dini simwollar" "Sebat Ofset Matbaacılık" neşirýaty, Konýa-2002.
2). Aly Erbaş "Hristianlykda ybadat", "Ayışığı Kitapları" neşirýaty, Stambul-2003.
3). Günaý Tümer, Abdyrahman Küçük "Dinleriñ taryhy", "Ocak Yayınları" neşirýaty, 3-nji neşir, Ankara-1997.
4). Yslamyýet-hristianlyk düşünjeleriniñ sözlügi", Ankara uniwerstitetiniñ neşirýaty, 1-nji neşir, Ankara-2013 ý.

Sadyk ÇALYŞKAN.