"Ýa, pirim, Myrat bagşy ata!"

"ÝA, PIRIM, MYRAT BAGŞY ATA!"

Aýdym-sazyñ pirleri ýatlananda, Orta Aziýada Aşyk Aýdyñ pir we Babagammar bilen bir hatarda Myrat bagşy piriñ ady hem agzalýar. Myrat bagşy pir hakynda öñem metbugatda gürrüñ gozgapdyk. Bu gürrüñ Sakar etrap Bagşylar öýüniñ direktory Ören Atakow we onuñ işdeş ýoldaşlary tarapyndan hem gyzgyn goldaw tapdy.
Atam - molla Öwez Hajy: "Türkmeniñ ärsary taýpasyndan bolan bagşylar: "Ýa, pirim, Myray bagşy ata!" diýil, aýdym-saza başlardylar" diýip gürrüñ berýärdi. Elbetde, oña özümem birnäçe gezek şaýat boldum. Atam maña: "Oglum, aýdym-saz bilen iş salyşjak bolsañ, hökman git-de, Myrat bagşy ata pire düýnäp, sygyn! Ýaşululardan eşidişime görä, onuñ gubry Mekan obasynyñ añry ýanynda bolmalu" diýip sargyt edýärdi.
Türkmenistanyñ Milli konserwatoriýasynyñ soñky kursunda "Türkmen bagşyçylyk sungatynyñ ärsary ýoly" diýen tema boýunça diplom işini ýazyp ýörkäm, türkmen milli sungatyna uly goşant goşan alym W.Uspenskiniñ golýazmalarynda Türkmenistanda aýdym-sazyñ pirleri diýlip, Aşyk Aýdyñ pir, Babagammar bilen bir hatarda Myrat bagşy piriñ hem adynyñ agzalýandygyna we onuñ mazarynyñ Gyzylgumda ýerleşýändigine gabat geldim.
Myrat bagşy atanyñ aramgähiniñ dört ýerde: Garabekewül etrabynda, Hojambaz etrabynyñ Mekan obasynyñ ýanynda Gyzylgumuñ içinde, halypam we Türkmenistanyñ at gazanan bagşysy Juma Wellegiñ aýtmagyna görä, Lebap welaýatynyñ S.A.Nyýazow etrabynyñ "Tallymerjen" daýhan birleşiginde, ýaşuly tüýdükçimiz Wellek Gubalyýewiñ aýtmagyna görä hem Garşydan 5-6 km günbatarda, dagyñ içinde bardygy çaklanylýar. Taryhçylarymyzyñ, alymlarymyzyñ (eger ugruna çyksalar!) bu çaklamany Aý dogan ýaly edip açjakdygyna berk ynanýarys.
Täjigistanyñ Jylyköl raýonynyñ "Lebap" kolhozynda ýaşaýan bagşy Ýazmyrat Jumadowyñ aýdýan "Myrat şahyr" dessany bizi az iñkise goýmady. Bagşynyñ beýan edişine görä, dessandaky baş gahryman Halajyñ Pelwert obasynda ýaşapdyr we halky özüniñ aýdym-sazyna maýyl edip bilipdir. Bu dessanyñ hem edebiýatçy alymlarymyz tarapyndan doly hem her taraplaýyn öwrenilmegi zerur.
Ärsary ýolunyñ düýbüni tutujy Myrat bagşy ata türkmen dutarybyñ kämilleşmegi üçin uly goşat goşupdyr. Bu bolsa, Lebapda ýörite bagşyçylyk ýolunyñ kemala gelmegine, kämilleşmegine badalga bolupdyr.
Şundan ugur alyp hem Myrat bagşy pir hem ärsary ýolunyñ arabaglanyşygy hakynda pikiri aýtmagyñ ýeri geldi. Ilki bilen, Myrat bagşy atanyñ ady taryhda XVI asyrda ýüze çykypdyr. Bu bolsa ärsary, sakar, baýat, esgi, alat, kyraç ýaly türkmen taýpalarynyñ Mañgyşlakdyr Balkan sebitlerinden Lebaba göçüp gelen döwrüne gabat gelýär. Ikinjiden, XVI asyra çenli türkmeniñ ärsary, salyr, teke, ýomut, gökleñ, saryk, çowdur ýaly taýpalary bir ýerde - Balkanda hem Mañgyşlakda ýaşapdyrlar. Şol sebäpli türkmen taýpalarynyñ aýdym-sazynda, medeniýetinde we beýleki gymmatlyklarynda bütewilik saklanan bolsa gerek. Şeýle nukdaýnazardan seredeniñde, türkmen taýpalarynyñ ýörite aýdym-saz ýollarynyñ hem Balkandadyr Mañgyşlakdan göçülenden soñ, has özboluşly aýratynlyga eýe bolandygy görnüp dur. Üçünjiden, ärsarylar bilen sakarlar elmydama goñşuçylykda ýaşap gelýär. Şu iki taýpanyñ bileleşip ýow gaýtarandygy hakynda Seýitnazar Seýdiniñ goşgularynda aýdylýar. Şeýle bolansoñ, iki tiräniñ bagşylarynyñ hem bir pire gol berip, şony özlerine halypa tutunmagy bolup biläýjek kanuny zatdyr. Serkerde şahyrymyz Seýdiniñ döwürdeşi we obadaşy Pudak bagşynyñ, Magryp saltygyñ, Lebap welaýatynyñ Halaç etrabynda ýaşap geçen asyl ady Nowgül, il arasynda Bezmeden ady bilen tanalýan aýal bagşynyñ, ýene şol etraplarda ýaşan belli bagşylar Ärjik dananyñ, Rozy bagşynyñ, pelwertli Döwlet gotdanyñ, burdalykly Hoçjy bagşynyñ we ýene-ýeneleriñ Myrat bagşy atanyñ ýoluny dowam etdirendigi hakynda çaklamalar bar. Elbetde, beýik Pyragynyñ: "Her kim güýçli bolsa, oña pir diýrler" diýşi ýaly, Myrat bagşy atanyñ hem öz döwründe aýdym-saz sungatynyñ çür başyna çykanlardan bolandygyna onuñ özüni kämillikde, ussatlykda, halypalykda il-ulsa ykrat etdiren afam bolandygyna şek-şübhe ýokdur. Myrat bagşy atanyñ bu günki aýdym-saz ýolunyñ dowam etdirilmegi-de onuñ bu ugurdan düýpli iş edendigine doly güwä geçýär.
Gözbaşyny Myrat bagşy atadan alyp gaýdýan bu günki ärsary ýoly 60-njy ýyllarda halys inçeldi. Hudaýa şükür, Allanyñ eradasy bilen Garaşsyz Watanymyzda ýene-de ol aýdyñ ösüş ýoluna düşdi. Türkmen aýdym-saz sungatynda uly açyşlar edip, ägirt işleri bitiren, onuñ milli aýratynlygyny berk gorap saklan we ösdüren, onda öz yzyny, öz ýoluny goýan, baknalyk döwründe üstüne ot bitip, ýitip gitmek derejesine ýetirilen Myrat bagşy ata ýaly pirlerimiziñ dury akabasynyñ gözbaşlary indi ömürbaky akar durar.

Gurbandurdy ÖWEZOW,
bagşy.