* * *
Töwerekdäki gülleriň, ot-çöpleriň ysy bilen goşulyşyp gelen ýakymly ys Möngözlüjäni ýol üstünde saklady. Bu ys etiň, onda-da, täzeje etiň, şindi porsap zaýalanmaga ýetişmedik etiň ysydy. Möngözlüjäniň agzy suwaryp, sülekeýi akdy. Ir bilen ukyň arasynda enesini çalak-çulak emenini hasap etmeseň, ol bu gün duz datmandy. Enesiniň ýanynda goşda bolanlygynda Möngözlüje bu mahala çenli telim ýola ýalaga tumşu¬gyny sokardy. Heý bolmanda, çopanyň ýanyna barardy-da, onuň ädigine süýkenerdi, boýunjygyny burup, guýrujagyny bulaýlap, onuň göwnünden gopmak üçin elinde baryny ederdi. Şeýle bolanda çopan her gezek bir süýtli geçini tutup sagardy-da, saçakdan alan gaty-guty nanyny şoňa dograp, Möngözlüje bilen onuň uýasyny aýratyn bir yhlas bilen naharlardy.
Möngözlüje howany ysyrgap, et ysynyň nireden gelýänligini anyklansoň, şol tarapa howlukdy. Hyýalyn¬da bolsa süýji et iýmegi arzuwlady. Ol birsalymdan ys yzarlap barşyna bir oýuň içinde ýatan, çar tarapyndan çekelenen läşiň üstünden geldi. Bu maslyk hälki, şol hinine gaçyp giren alakanyň salgy beren keýigidi. Keýigiň kükregi has giň oýulypdyr. Bu ýerden ene möjegiň özi iýen bolmaly. Beýleki ýerleriň bolsa çekelenişiniň ugry ýokdy. Möngözlüje onuň töwereginde aýlanyp, islän ýerinden agyz urup çekeläp iýdi. Ol doýup aýrylansoň hem esli wagtlap öz öňünde şeýle köp etiň üýşüp duranyna ynanman, hamala gözüm bir doýsun diýýän ýaly läşe seredip ýatdy. Soňundan hemişe bolşy ýaly garny doýansoň, ýene-de onuň ukusy tutup ugrady. Ol bu ýerde ýatmagyň howpludygyny it duýgurlygy bilen duýdy-da, oýdan çykdy, gapdala çekildi. Onuň öňünde üsti erez-erez tolkunly kak suwdan emele gelen köl peýda boldy. Ýaňy aç mahaly bu köl onuň ýadyna düşmändi. Sebäbi ol wagt munuň bir arzuwy bardy, o-da aç garnyny otarmakdy, teýlije lukmady. Ol köle birsalym seredip: «Şol gopbamsyja alakanyň diýen köli-ow şü, bu alakany¬ňam hak sözi boljak ekeni» diýip oýlanansoň, gapdaldaky otuň üstüne süýndi. Iýlen etiň ýylysy, Günüň mylaýym çogy, ümsümlik onuň pikirini tiz elinden aldy. Ol birsalymdan özüniň garaguş bilen uçanyny, enesiniň, uýasynyň bir ýerlerde galanyny, nakysja murtly alakalary, ähli zady unutdy...
Möngözlüjäniň ýalaň meýdanda çäşerip ýatyşyny ilki bir ýerlerden bir ýerlere ala wyzzyldy bolup uçup barýan gögeýin gördi. Gözläp ýöreni et ysly, çyrşaklyja tumşuk bolany üçin, ol bu ýerden biparh geçip bilmedi. Biraz asmanda agramyny saklap byz-byzlap duransoň, gelip göni Möngözlüjäniň tumşugyna gondy.
-Wyz-wyz-wyz-wyz-wyz-wyz-wyz,
Diňe biz, ýene biz, biz-biz-biz...
Möngözlüjäniň rahatlygy bozuldy:
- Kim bu meniň tumşugymyň üstünde wyzzyldap ýören?
Ol gözlerini açman, ukyň arasynda burnunyň üstünde bolýan hereketlere kejikdi. Gögeýiniň her basan ýerinde galýan ýakymsyz dymyrdyny, seňrigini ýygryp, bu oýnuň özüne ýaramaýandygyny mälim edip, agzynyň töwereklerini ýalaşdyrdy. «Ýok bolup gider-le» diýen pikir bilen ilki birki gezek başyny göterip silkeledi, soňundan bolsa, ýene-de kellesini ýere goýdy. Gögeýin barybir ýene-de ony öz gününe goýmady. Möngözlüje gahar bilen ýerinden turdy-da, bu garagola temmi berme niýeti bilen häzirlendi.
- Turduňmy, it dost? - diýip, gögeýin onuň gözüni açanyny görüp, töwerekde galgap uçup ýörşüne şadyýanlyk bilen söz gatdy.
- Turanym bilen, turmanym bilen seniň ne işiň - Möngözlüje öýkeli hüňürdedi.
- Seni men turuzdym. Gün arka agansoňam bir ýatmak bormy?
- Ol öz işim, saňa näme! - Möngözlüje burnuna salyp hüňürdedi.
- Sen näme, öýländen soň ýatmagyň gowy däldigini bileňokmy?
- Bilemde näme!
- Bilýän dälsiň, bilseň ýatmazdyň.
- Bolýar, ine, turuzdyňam-da, bar, indi ýoluňa git!
- Möngözlüje ol gitse ýene biraz irkilerin diýen tama bilen gögeýine haýbat atdy. Emma gögeýin ondan el çekmedi. Gaýtam, göwnühoşluk bilen wyzyrdap, sanawajyny sanady.
- Wyz-wyz-wyz-wyz-wyz-wyz-wyz,
Diňe biz, ýene biz, biz-biz-biz...
Möngözlüjäniň bir eýlesine geçdi, bir beýlesine. Gögeýiniň bu bolşy Möngözlüjäni kejikdirdi. Ol telim gezek iki ýanyna duýdansyz towsup, «hap» edip gögeýini azgy bilen gapmak isledi. Emma köpi gören gögeýin her gezekde onuň atymyna gelmedi. Soňra Möngözlüje çommalyp, öň aýaklaryny kelemenledip ugrady. Diňe şundan soň gögeýin bu oýnuň ele düşäýse oňlulyk bilen gutarmajagyny aňyp, gitmekçi boldy.
- Seni uklatman diýdimmi, diýdim. Seni ukyňdan açdymmy, açdym. Indi sen ýatasyň gelse-de, agşamdan bäri ýatyp bilmersiň. Hoş onda, men-ä gitdim! - gögeýin Möngözlüjäniň boýy ýeterden ýokaryk saýlanyp, şol ýerden şatlyk bilen seslendi.
- Gitseň, ýok bol, görmedigim sen bol. Senjagaz, garagol, bir penjäme ilseň bor...
Möngözlüje öýkeli hüňürdäp durşuna wyzyrdap özünden daşlaşyp barýan gögeýini gözi bilen ugratdy.
Möngözlüjäniň indi bireýýämden bäri kimdir birine duşup, tanşasy, mesaýy gürleşip, tirkeşip, onuň bilen Garly dagyň duran ýerine çenli gidip oýnasy gelýärdi. Ejesini, uýasyny, öz eýesi çopany göresi gelýärdi. Ýöne, hany, bu dymyşmak oýnap oturan baýyrlaryň arasyndan öz göwnüň bolup biljek beýle dosty nireden aljak?! Arylaryň wagtal-wagtal gapdaldan ötüp gidýän wyzzyldysy bilen otlaryň arasyna ýaýran mör-möjekleriň şybyrdysy diýäýmeseň, dünýä gum-gukluk. It gulakly bolubam hiç zat eşidip bolanok. Gögeýin bilen dostlaş¬makdan bolsa ol ellibizardy. Onuň sesini eşidenden Möngözlüjäniň endamynda ol burnuna münendäki ýaly ýakymsyz jümşüldi peýda bolýardy.
Möngözlüje goýunlaryň gatnan ýodasy bilen bir baýryň ýüzüne dyrmaşyp barýarka, özüniň bir ädim öň ýanynda gulaklary selkije garaja güjügi gördi. Bada-bat Möngöz-lüjäniň ýüzünde begenç, pikirinde bolsa «Indi bileje oýnarys, hezillik bolar» diýen tama döredi. Möngözlüje aýak çekip, şatlyk bilen öň ýanynda duran güjüjege ýüzlendi.
- Sen kim, eý, dost? - Sen nireden çykdyň, güjüjek?
Garaja güjük tumşugyny aşak-ýokaryk edip, gulak¬laryny selkildetse-de, Möngözlüjä jogap gaýtarmady. Möngözlüje boýnuny süýndürip, garaja güjügi ysgaş¬dyransoň, gözlerini tegeläp has-da geňirgendi:
- Seniň özüň-ä güjük welin, ýöne seniň it ysyň ýok-la?
Garaja güjük Möngözlüjä meňzäp boýunjygyny bursa-da, ondan ýene-de jogap bolmady. Möngözlüje şundan soň ony kowalap ýetip, oýna goşmakçy boldy. Garaja güjüjegiň kölegesidiginden, onuň eden hereket¬lerini sypdyrman özüne meňzäp gaýtalajakdygyndan bolsa Möngözlüje mönlügi zerarly entek habarsyzdy. Enesiniň ýanynda wagty bu güjüjek, onuň ünsi düşen zat däldi. Ol ot-çöplere çolaşyp, ýykylyp-sürşüp näçe kowalasa-da, onuň ähli hereketlerini bir-bir gaýtalap barýan garaja güjüjek hem şonça-da gaty gaçdy. Ýolboýy bolsa onuň gulajyklary selk-selk edip selkildedi. Möngöz¬lüjäň gara güjügiň yzyndan ýetip, onuň selkildeýän gulajyklaryndan, uýasynyň gulaklaryny dişleýşi ýaly dözer-dözmez dişläsi gelýärdi. Ol şol gulaklara agyz salsa, onuň hem hakyny gidirmezlik üçin özi bilen dikleşip dişleşjegine, hezil basalaşygyň boljagyna ynan¬ýardy. Ýöne garaja güjük Möngözlüje näçe çytraşsa-da, oňa el bermedi. Möngözlüje ylgamakdan halys bolup, ahyry bir ýerde aýak çekdi-de, has-has edip durşuna özi bilen bir wagtda aýak çeken garaja gujüge seredip düýrükdi.
- Eý, dost, seniň bolşuň nähili, gaty gaçýaň-la? Gel, basalaşyp oýnaly. Bilýäňmi, basalaşyp oýnamak nähili hezil zat! Ýa-da basalaşsam ýeňlerin öýdüp gorkýaňmy? Gel, ýeňmäýin, ýöne oýnasaň bolýar. Men şoňa-da razy. - Möngözlüje garaja güjüge her zatlar diýip, öz bähbi¬dini soňa goýup ýalbarsa-da, onuň diýeni bolmady.
- Eger sen häzir meniň bilen oýnaly diýemde oýna¬masaň, menem soň sen oýnaly diýeňde oýnaman.
Garaja güjük ýene-de öňki bolşuny saklady, ol Möngöz¬lüjä ne oýnajak diýdi, ne-de oýnajak däl.
- Onda men-ä gitdim, yzyma düşäýme, ýekelik gowumyka, hany, onuň bilen senem bir ýeke galyp gör!
Möngözlüje kölegesinden öýkeläp yzyna dolandy.
Gün göni garşydan bolany üçin garaja güjük onuň öňünden aýryldy. Möngözlüje öwrülip yzyna seretmedi. Şonuň üçinem ol öz söbügini basyp, gulajyklaryny selkildedip gelýän garaja güjügi görmedi.
Möngözlüje uzakly gün selkildese-de, ne enesini tapdy, ne-de uýasyna duşdy. Ne-de bir oňa tirkeşäýer ýaly ýoldaş tapyldy. Ol uzakly gün selk-selk edip, bir ýerde durman elewränsoň, halys ýadady. Indi onuň gidip barýarka gözleri ýumlup gidýärdi, ukusy tutýardy. Ýöne, hany, nirede ýatmaly, barara bolsa ýekeje-de gapy ýok. Ahyry ol şol ylgap ýörşüne bir suw köwen köwege gabat geldi. Köwegiň üstüne arkadaky gaýanyň ep-esli bölegi düýe ýaly abanyp otyrdy. Şonuň üçinem bu ýer ygyşakdy hem ýalazy meýdana görä has maýyldy.
Agşam ýagyş maýdalap ýagyp ugran mahaly, ol meýmiräp, süýji ukuda ýatyrdy. Ýagyş onuň art aýagy¬nyň penjelerini biraz ezýärdi. Möngözlüje aýaklaryny ýygnansoň has-da arkaýynlandy. Ýöne ýarym gijeler sag tarapdan eşidilen iki aýylganç gümmürdi onuň ynjalygyny bozdy. Hut asman çym-pytrak bolup, tikeleri çar töwerege seçelenip giden ýaly boldy. Töwerek birden ýagtylyp gündizlige öwrüldi-de, ýene-de bada-bat gijäniň etegine siňip gizlendi. Möngözlüje tarsa ýerinden turdy-da, näme-näme bolanyny bilmek maksady bilen töweregine ýaltaklady. Ýöne ol näçe ýaltaklasa-da, pikirindäki «Bu näme boldugykan?» diýen soragyna jogap tapyp bilmedi.
Asman bolsa şundan soň has-da tiz-tizden gummür¬demegi çykardy. Möngözlüjäniň göwnüne bu gümmürdiler özüne tarap çapyp gelýän demir toýnakly atlaryň toýnak sesi bolup eşidildi. Onuň gözüniň öňünde bir süri dabyraşyp gelýän at peýda boldy. Ol atlaryň öňünde bolsa, ol basan ýerinden ot çykaryp syçrap gelýän gara aty gördi. Möngözlüjä ol atlar özüni aýak astyna alyp, depeläp giderli göründi. Gök gürläp, ýyldyrym çakan mahaly Möngözlüje hiç wagt ýeke galyp görmändi. Onda-da meýdanda. Ol näderini bilmän, töweregine ýaltaklap, enesini küýsäp çyňsady. Ene başga wagtam-a gereksiz däldir welin, ýöne şeýle günde ol juda gerek bolýan ekeni. Oňa bu atlar ýene biraz dursa, hut özüni depeläp, mynjyradyp geçjek ýaly bolup duýuldy. Möngözlüje atlaryň öňünden aýrylmak üçin bir tarapa ylgady, ýöne atlar ol ýerde-de onuň öňünden çykdylar. Ol nätjegini bilmän, başga bir tarapa ylgady. Möngözlüje ondan oňa gaçyp, ahyrsoňy halys ýadady. Şonuň üçinem ol soňuny saýman, ilki göreninde gözüne gorkunç görnen sürenleriň birine süsdürilip girdi.
Bu süren tilkiniň sürenidi. Möngözlüje tilkä girel¬gäniň agzynda gabat geldi. Tilki göni garşyda ýoly bekläp, keserip durdy. Möngözlüjäni görüp, ol arkasyny tüňňerdip has-da hüžžerildi.
- Näme süsdürilip gelýäň, iliň öýüne?
- Men... Men biraz şu ýerde duraýyn-la!
- Bu ýerde seniň geregiň ýok.
- Meni daşarda gara atlar kowalaýar...
- Heý, sammyjak, sen sammyjak...
Şol arada enesiniň garnynyň aşagyndan kiçijik bir tilkijigiň enaýyja tumşugy göründi. Ol emedekläp, şol ýerden sümlüp, Möngözlüjä tarap geçjek boldy.
- Eje, ol kim, ol kim, eje?
- Baryň ornuňyza, hemme zat bilen işiňiz bar!
Tilki beýlesine öwrülip gatyrgandy. Tilkijikleriň ikisi enesiniň diýenini etse-de, ilki görnen enaýyja tilkijigiň welin gidesi gelmedi.
- Eje, ýekeje gözüm bilen göräýin-dä ony?
- Saňa gep ýokmaz, ýeksurun ganjyk. Näme, it görmediňmi? Çölüň bol çöp-ä şolar...
Tilki gahar bilen çagasyny süreniň törüne, beýleki iki tilkijigiň gözjagazlaryny balkyldadyp oturan tara¬pyna itekläp goýberdi.
- Ana, gör, özüň ýaly çagalar nähili ejelerini diňläp, akylly bolşup otyrlar!
Ejeleriniň öwgüsini alan tilkijikler şundan soň boýunjyklaryny sallaşyp, has-da akyllysyradylar.
Möngözlüje bu tomaşany synlap durşuna: «Bulaňňam ejesi meniň ejem ýaly ekeni, o-da hemişe maňa görelde hökmünde uýamy öwüp: «Senem şunuň ýaly düşbüje bolarlar» diýýärdi» diýip oýlandy.
Tilki çagalaryny tertibe salansoň, ýene-de ýeňsesine öwrüldi.
- Şol duran ýeriňde dur onda. Şondan bäri aýagyňy sekiji bolma!
- Bolýar. Dursam bolýar...
- Ertir ir bilenem gidersiň.
- Şol atlar gitse, giderin...
- Özüňem tilkini aldaryn öýdüp hiç mönsüremegin, ol atlaryň nämedigini sen menden gowy bilýänsiň. Mön¬süreseň halaman.
- Bolýar, mönsüremäýin, ýöne biraz dursam bolýar.
Ejeleri öwrülip aralaryna baransoň, tilkiler ýene-de rahatlanyşyp, onuň töweregine öwrülişip ýatmak bilen boldular. Tilkileriň ýatan wagtlary bir edähedi bar ekeni. Olar ýatanlarynda bir-birleriniň guýrugyny gujaklaşyp, zynjyr bolşup ýatar ekenler. Möngözlüje birsalym olary synlap duransoň, «Tilkilere gelen tilki bolmalydyr» diýen pikir bilen zynjyryň iň yzynda ýatan tilkiniň guýrugyny gujaklady. Tilki guýrugynyň ellenýänini duýup, ýatan ýerinden kellesini galdyrsa-da, oňa gaty-gaýrym zat diýmedi. Daşarda galan gara atlar bolsa iki ýana çapyşyp, uzyn gijäni dükürdeşip geçirdiler.
Tilki aslynda gijesine gezmegi, gije bukulyp iş gaýyrmagy halaýan-da bolsa, ýyldyrym çakyp, gögüň gürlejegini bileni üçin, bu gijäniň nepinden geçipdi. Şeýle gün bolanda aljyraňňylyk bolýardy. Aljyraňňylyk bolsa, hemişe entek aga-gara oňly düşünmeýän gujüjek¬leriň azaşyp, ýitmegine sebäp bolýardy. Beýle ýagdaý enelere ýürekden çykmajak arman getirerdi.
Hemme eneler ýaly, tilki-de öz çagalaryny eý görerdi. Olaryň aýagyny tikene-de rowa görmezdi. Tilkiniň çagalary aç bolansoňlar, uzakly gijäni çyňsaşyp çykdylar.
- Eje, men-ä ajygýan!
- Sabyr et, janym, ertire bir çykaly.
- Özüň-ä öňler agşam aw üçin amatly diýen bolýardyň.
- Bu gün ýyldyrym çakýar. Kim süreninden çyksa, ony daşarda gara atlar depelemek üçin kowalaýar. Gördüňiz-ä ýaňy güjügem şol ýerden gaçyp geldi.
Tilki uzakly gije şu sözler bilen özüniň çagalaryny rahatlandyrdy.
Ertir bolsa ol hemmelerden ir turup, süren içinde aýaklaryny uzadyşdyryp, birki gaýra gerindi.
Sürenden daşaryk çykmak üçin çagalaryny aýak üstüne galdyransoň bolsa, henizem agşamky giren ýerinde bir gowuja bolup düýrlenip ýatan Möngözlüjä seredip hyňrandy.
- Häý, it ogly, bu henizem ýatyr. Gidip ýal gözleme aladasy ýok-da bulaň. Agalary bulaň iýjek ýalyny öňünde goýýar. Biziňki ýaly bir garny aç, bir garny dok gezjek gümanlary ýok. Bular diňe eýeleri bilen gijesine düşekde bile ýatanoklar...
Pikirini dördügiçe tilkiniň Möngözlüjä gahary köpel¬di. Ol çagalaryndan öňe düşüp gelip, Möngözlüjäniň üstüne kükredi.
- Eý, it ogly, tur hany!
- Ýene azajyk ýataýyn-la, eje... - Bar, ýok bol-a, enesi ýalamadyk, saňa eje bolan bolsun! Men-ä senden bizar...
Tilki ahyr düýrügip, ony tumşugy bilen kakdy.
Möngözlüje guýrugyny ýamzyna gysyp, tilkileriň öňi bolup daşa çykmakdan başga alaç galmady.
Daşary häzir alaýazlykdy. Ol ýerde ne-hä sowuk nazary bilen ýüzüňe seredýän gorkunç gije bardy, ne-de güpürdeşip, depeläp geçjek bolşup ýören gara atlar. Garşydaky baýryň güneş ýüzüni mesgen edinen akly-gyzylly läleler bolsa agşam ýagşa ýuwnup, has-da gözilginç bolupdylar.
Ol ýerde häzir arylar başlaryny gülleriň ysyna humar¬ladyşyp, keýpihon wyzzyldaşyp, uçuşyp ýördüler, öz dillerinde jedirdeşýärdiler.
- Baý, bu öýleriň gowudygyny, girseň çykasyň gelenok.
- Meni şu gülüň ysy heläk edýär, düýn öýe gitmegi hem unudyp, şu ýerde galsam näme!
- Ýazda käte şeýle-de bolýa-da. Onda sen agşam ýagyşda nätdiň?
- Men-ä, dogrusy, gülüň ysyna serhoş bolup, şony kän duýmandyrynam. Uzakly gije gül meni özüniň hoş ysy bilen bendi etdi. Men onuň gujagyndan çykjagam bolmadym.
- Oňarypsyň, dost, bu öýdäkilerden sypyp bolsa edäýmelis-ä şodur-la.
- Ýaban ýatmadyk arydanam bir ary bolarmy?
Möngözlüje arylaryň gürrüňini entegem diňlejekdi welin, tilkijikler eneleriniň yzyna düşüp, eňşip ugran¬soňlar onuňam durup mazasy bolmady.
Şol barmana bolsa daşary çykylan bada özi bilen ilki gelip ysgaşyp, tilkijik ýolugra ony kibti bilen kakyp geçdi.
- Sen näme mölerip dursuň?
- Aý, bilemok.
- Ýör, onda, ejem şu gün bize guzy awlap berjek diýýär. Sen guzyň etini iýip gördüňmi?
- Ýok. - Möngözlüje tilkijigiň gapdaly bilen ylgap barşyna onuň bilen gürrüňi dowam etdirdi.
- Guzy eti juda süýji bolýar. Biz öňki ýagyş ýagan günem guzy iýdik - diýip, tilkijik geçeni ýatlap, süýjülik bilen tamşandy.
Başga-da bir gidere ýeri bolmansoň, Möngözlüjäniň bulardan galasy gelmedi. Ýöne tilkileriň bolup barşy bada-bat oňa ýaramady. Olar ogurlyk etmänkäler ogurlyk eden ýalydylar. Häli-şindi kimdir birine görün¬mejek bolýan ýaly bolşup, ýer busuşyp, töweregi diňşirgenýärdiler.
Olaryň ýaltaklap boluberşine bolsa, kelle çydarly däldi. Tilkileriň ulusynyň-kiçisiniň kellesi asla birsaly¬mam dek duranokdy. Her eşidilen şygyrdydan many çykarýardylar. Şygyrdynyň zelelli däldigi anyklanansoň, olar ýene-de ýollaryny dowam etdirýärdiler.
Bir örüp ugran süriniň alkymyndan gelip çykýan¬çalar, tilki telim gezek çagalaryny ýatyryp-turzup, ol janawarlara görgi baryny görkezdi. Şol bir wagtda bolsa ol Möngözlüjänem sylap goýmady. Burnuny tys-tys etdirip, ony hem öz erkine tabyn etdi.
- Biz bilen boljak bolsaň, senem maňa bir zady iki diýdirmeli dälsiň!
Geň galaýmaly, sürende wagtlary kiçijikler enelerini şeýle bir diňläp durmasalar hem meýdanda olar ejeleriniň bir diýenini iki gaýtalatmaýan ekenler. Onuň her hereketini çir-çitir bolşup özleriçe gaýtalaýardylar. Ümleriniň hersinden degerli netije çykarýardylar. Ýat diýlen ýerde ýatyp, bukul diýlen çöpe bukulýardylar.
Şol barmana tilki öz yzyndan gelýänlere burnuny iki gezek eşidiler-eşidilmez «tys-tys» edip, saklanmagy duýdurdy-da, sürüden bäş-üç ädim saýlanyp duran töweregi üç-dört guzujykly goýunlara ýakynlaşyp ugrady.
Guzujyklaryna jür bolşup duran goýunlar henizem hiç zatdan habarsyzdy. Goýunlaram, guzujyklaram häli-şindi gezegine diýen ýaly mäleşýärdiler.
- Mä-ä-je, aý, eje!
- Näme, guzym?
- Eje, meni goýup hiç ýere gitme!
- Bolýar, oglum...
- Bolýar diýip, öňem-ä gitdiň.
- Suw içmäge gitdim-ä, balam.
- Eje, indi suw içmäge-de gitme.
- Bor, guzym...
- Eje, men-ä üşeýän.
- Geç, meniň beýläme, bu tarap yklaw. Ýene-de em azajyk. Dok bolsaň şemal seni üşedip bilmez. Gaýta, ol sypalap seniň buýralaryňy ösdürer. Seniňem galyň possunyň bolar.
- Eje, haçan?
- Sabyr et, balam. Şu otlar gurap, sary saman bolsun.
- Ol haçan bolýar, eje?
- Eýläňe-beýläňe seretmäge ýetişmänkäň...
Tilki duran ýerinden gönümel çykyp, goýunlaryň duran ýerine ýetmäge howlukmady, pişik basyşyny edip barşyna sag çignine öwrüm etdi. Ol ýerde geçen ýyldan galan iki düýp selin gök otlaryň arasynda bölejik gara meýdan bolup otyrdy. Tilki ýaňy saga öwrülen mahaly hut şu selinlere dulanmagy niýet edinipdi. Ol selniň arkasyna gelip, biraz demini dürsänsoň, edil goýunlaryň bäri gabadyndaky kerte göz dikdi. Kertiň kert bolubam şeýle bir ugry ýokdy. Şonuň üçinem ol ilki «Mundan maňa delalat bolmasa gerek» diýip oýlandy. Daş-töweregini garanjaklady. Ýöne ýene-de şondan amatlyrak ýere onuň nazary ilmedi. Tilki durup hemişe şeýle çykgynsyz ýagdaýa düşende ýatlap, özüni ruhlandyrýan sözlerini oýunda aýlady: «Heý, sen tilki ahyryn, seniň ata-babaň bir eşek tezegine bukulmany başarypdyr, olaryň nesli boljak bolsaň, senem olardan kem oturmaly dälsiň!»
Ol ulumsylyk bilen süýşenekläp, öňündäki kertiň alkymyna geldi. Goýunlar bolsa henizem dünýäden bihabar, öz guzujyklary bilen gürleşip, güýmenişip durdular. Tilkä indi bir demini dürsäp, guzujyklaryň biriniň üstüne bökäýmek galdy.
- Haw-haw-eý, sen ol ýerde näme edýäň?
Bu ses tilkä hut bir äpet daş dagdan togarlanyp gaýdan ýaly güňleç eşidildi. Aýaklarynyň dördüsinde-de bir wagtyň özünde şol bir meňzeş saňňyldy peýda boldy. Itiň sesi bolsa barha golaýlaşdy. Ahmyr bilen yza dolanmakdan başga çäre tapylmady.
Goýunlar ol yzyna öwrülip, gaçyp ugransoň, ony görüp ürküşip, howsala bilen yzlaryna serpildiler.
Ejeleriniň gaçyp gelýänini görüp, baýryň eteginde guzujyga garaşyp, tilkiniň öňüne düşüp gaçyp ugrady¬lar. Iliň gaçanyny görüp, kimden gaçylýanyny bilmese-de, Möngözlüje-de olaryň yzyna düşdi. Möngözlüje bir gaňrylyp yzyna sereden mahaly bir sary köpegiň her ýerden bir basyp, arany ýygryp gelýänini gördi.
- Haw-haw, hany, dur, dur diýilýä saňa!. .
Iliň durmaýanyndan çen tutup, Möngözlüje-de «dur» diýleni bilen durmaly däldigini bildi. Ýöne bu köpegiň höltüldän bolup gelşinden ol birneme eýmendi. Näçe jan etse-de, çöpden-çöpe sümlüşip, özünden arany barha açyp barýan tilkijikler oňa ýetdirmedi. Birsalymdan ýeňseden eşidilen güňleç ses onuň önüni dolady.
- Haw, sen kim-eý?
- Men tilki...
- Sendenem bir tilki bormy - diýip, Möngözlüjäni doly diňlemedik köpek onuň üstünden güldi. - Hol-ha, tilkiler, olar al salşyp, bireýýäm ýurtdan çykyp gitdiler.
Sary köpek bu diýen gyjytly sözlerinem az görüp, sandyraklap: «Nä bolarka, nä goýarka?» diýip, men bolup duran Möngözlüjäni kükregi bilen hütledip kakdy. Iterginiň zarbyna Möngözlüje togarlanyp gitdi.
- Ine, saňa, tilki bolsaň, haý, sammyjak, men tilki¬dirin diýen bolýar-a. Heý-de, tilki tutulsa, men tilkidirin diýermi?! Ol, gaýta, ýalym-ýulum edip: «Biziň ata-babamyz bir wagtlar siz bilen garyndaş ekeni, soň siz özüňize dost tapynyp gidipsiňiz, biz bolsa munda galypdyrys. Şol günler siz adamlar bilen dostlaşyp gowy edipsiňiz. Ýabany bolsaň bu ýerde rysgaly henizem ylgap almaly. Aý, şu gün elimiňem boş güni, şol ata-babalarymy ýatlamaga geldim. Mazaly, görüşmek nesibämem bar ekeni, saňa-da duşaýdym» diýip, ýumşaklyk bilen ejiz damaryny sypalap ugrar... Bir gezek ol bizem oňaryp aldady, şonda ýoldaşym Gaplaň pahyrdy. Biz iki bolup bir ogurlyga gelen tilkini ogurlygynyň üstünde tutduk. Gaplaň bende juda bilesigelijidi. Ol tilkini dalap sana geçmez etmegiň deregine, oňa sorag berdi.
- Şu ýazda näçe guzy ogurladyň? Ýöne göniňi aýt, ýogsam...
- San bilemok, it aga, ýöne görkez diýseňiz, ýere çyzyp görkezeýin, özüňiz sanaýyň.
Biz «Hany görkez-de, görkez» bolşup, ony orta alşyp durduk. Tilki çägäň üstüne ilki bir guzynyň suratyny çekdi. Yzyndan ýene-de birini çekdi. Biz bolsa synlaşyp durus. Birden ol: «Ine, şuň ýalagam birini ogurladym» diýdi-de, süýnmek çyzyk çyzan bolup, meniň ol çyzylan zatlar bilen gyzyklananymy görüp, garnymyň astyndan geçdi-de, göterdi ökjäni...
It Möngözlüjäniň töweregine aýlanyp ysgap, ýene-de bir gezek onuň itdigini anyklansoň dalamady.
- Bar, tilki bolsaň, ýok bol şu ýerden.
Möngözlüje gelende, tilki çagalaryny daşyna toplap, töweregi synlap otyrdy. Ol oturyşyny üýtgetmän, Möngöz¬lüjäniň habaryny aldy.
- Hany, agaň ýanynda galmadyňmy?
- Ýok, galmadym.
- Näme, seni tanamadymy?
- Bilmedim.
- Ýogsa-da, sen bu ýerlere nireden düşüp ýörsüň, azaşdyňmy näme?
- Asmandan indim.
- Asmandan? - diýip, tilki geňirgendi. Asmany synlap, soňundanam: «Asmandan nähili inip bor?» diýen manyda kibtini gysdy.
- Men garaguş bilen uçdum.
«Hih-de-hih» bolşup, tilkijikleriň hemmesi birbada, hamala, garaguşuň penjesine özleri ilen ýaly, gözlerini ýumşup, gorkuşyp içlerini çekdiler.
Ejeleri olara garaguş bilen uçanyň nä güne düşýändigini öň bolşy ýaly, gorkunç edip gürrüň beripdi.
Töweregindäkileriň gyzyklanýanyny görüp, Mön¬gözlüje bolan wakany ýene bir gezek başdan-aýak ýatlap gürrüň berdi. Tilki ony diňläp otyrka, düýn suw içmäge kaka baranda, ýuwnup kenarda Güne guranyp oturan iki serçäniň gürrüňini eşidenini ýatlady. Olar bir uçan güjük hakynda gürleşýärdiler.
- Bu şol bolup çykdy-ow - diýip, tilki Möngözlüjä seretdi.
Dem-dynç alnansoň, Möngözlüje täze ejesi bilen doganlaryny düýnki maslyk çekelän ýerine, galan-gaçan süňk-saňky çöplemäge alyp gitdi.
* * *
0
