Gündelik / hekaýa

GÜNDELIK

...Uruş gidýän ýurtlaň biri...
...Haraba bolup ýatan, ýykyk-ýumruk jaýlar.
Diwarlaň galyndysy hüýt gara bolup somalyşyp dur.
Nirä seretseň gara-köýük kerpiç bölekleri.
Owum-döwüm daş üýşmeginiň üstünde-de, soňky üç sahypasyndan galany ýanan depder ýatyr.
Şemal ony şapyrdadyp, eýläk-beýläk agdarýar.
Ýagyş-ýagmyra ezilendigi zerarly sahypalaň ýüzündäki ýazgy zordan saýgardýar.
“Şu gün 199..-nj ..ýylyň mart aýynyň 28-i, günortandan soň” diýip, üç sahypaň ilkinjisinde, çagaň entek ýazuwa endik etmedik eli bilen, bulaşyk ýazylypdyr.

*****

“...Ýaňy ejem geldi.
Bu günem ýene-de ýartyja gara çörekden başga hiç zat tapmandyr...
Aý, tapanam bolsa puly ýeten däldir.
Zatlar gaty gymmat.
Onsoňam indi iýmit gözlemek üçin köçä arkaýyn çykar ýalam däl.
Ýygy-ýygydan şäherimizi bombalaýalar. Top okuna tutýalar. Gün-günden top okundan, bombadan gizlenilýän gaçybatalga kän gatnamaly bolýa.
Her gezek top oky golaýraga düşende, jaýymyz, ýagşa ezilen güjüjek ýaly, süňňi bilen titräp, titräp gidýär...
Barha ysgyndan düşýäs...
Ejeme dözemok.
Ýöne nädeýin?
Men ýaňy dokuz ýaşymda...
Ine şu wagt, ejem janyň ýanyna baryp, boýnundan gujaklap: ”Eje! Mähribanym! Eziz-eziz ejem jan! Sen gynanma! Bu getiren çöregiň, tygşytly tutsak, üç güne dagy ýeter. Onsoň bolsa kakam dolanar! Hemme zadymyzam köpeler!” diýip, ejemi köşeşdiresim gelýä.
Emma...
Beýtsem, ejem ýene-de aglar öýdüp gorkýan.
Wah, kakam şumat öýde bolan bolsady, ejemem köşeşdirerdi.
Hemme zadymyzam bol bolardy...
Ýöne, arman, kakam uruşda-da...
Ýogsa-da, şu kakam ýaly uly adamlar, näme üçin uruşýarka?
Biz-ä, ine, oglanlar bolup, jedelleşip ýa-da sögüşip uruşýas...
Ulular bolsa, bahanasyzam, ýöne gyrlyşyp ýörler.
Ýöne men bu barada birzatjyk aýdaýyn!
Men bilýän!
Olar çilim çekýäler.
Şoň üçinem uruşýalar.
Sebäbi çilim çekseň, gaharjaň bolýaň.
Gaharjaň bolsaňam, başga edere iş tapman, derrew urşup başlaýaň...
Muny men nirden bilýän?
Ýazaýynmy?!...
...Bir gezek kakam aşhanaň penjiresiniň öňünde çilim çekip otyrdy. Şonda ejem kakamyň ýeňsesinden baryp, boýnundan gujaklapdy-da, eňegini oň kellesinde goýup:
-Çilim çekseň üsgülewügiň tutýar. Soňam erbet gaharjaňlygyň artýar. Sähel zada jynyň atlanyp ugraýar. Çekmesene!-diýdi.
Kakam şonda ýylgyryp, bärsine öwrüldi-de, çilimini öçürip, ejemi özüne çekdi.
Men bolsa şomat, aşhanaň gapysynyň yşyndan jyklap, olaň ähli hereketlerini synlaýadym...
Ejem şo wagt şeýlebir owadandy, şeýlebir owadandy...
Ejem gülende, kakam ikimiziň daş-töweregimiz alaýaz bolup, otagyň howasy täzelenene dönýädi.
Kakam bolsa elmydam oýun edip, ejemiň dyzyna ýetip duran, Gün çyksa lowurdaýan, şar-gara saçlarynyň özüni tora düşürendigini aýdýady.
Men henizem kakamyň şo sözlerine düşünmeýän.
Heýem, ejemiň saçlaryndanam bir tor bolarmy?...
...Şonda meň ähli zady synlap durandygymy görüp, ejem hasam gyzarypdy.
Men edil şo wagt daşarda, goňşymyzyň özüm ýaly ogly bilen urşup, üst-başymy gum edip öýe gelipdim. Özümem ejemiň geýmimi zaýalanym üçin özüme käýemeginden çekinýädim. Şoň üçin hem hiç zat gürlemän, ýüzümi sallap durdum. Emma ejem maňa käýýemedi. Gaýta bolup durşuma seredip, loh-loh gülýän kakama goşulyp, enaýy ýylgyrdy-da:
-Haý, bezzat, ýene-de ojakdan çykan gara jynjagaza dönüpsiň-ä. Saňa çäre boljak däl-ow!-diýip, ýüzümi öňlügi bilen süpüripdi.
Kakam bolsa gülüp:
-Hany bezzat, aýt bakaly, sen näçe ýaşadyň?-diýip, her gezek berýän soragyny beripdi. Men ol wagt mekdebe gitmeýänligim üçin san bilmeýärdim. Şo sebäplem, ejemiň öwredişi ýaly, ilk-ä iki gezek on barmagymy, soňam bir gezek bäş barmagymy görkezdim.
Meň bolşuma olar hezil edip gülüşipdi. Men bolsa üstümden gülünýändigine öýkeläpdim.
Şondan bir aý geçenden soň bolsa, kakam ikimiz maňa gyz jigi getirmek üçin, ejemi bäbekhana iberipdik...
...Eýýäm gyz jigim dört ýaşady.
Hanha, şu wagtam yňňyl-çyňňyl edip, ejeme azar berip oturandyr.
Kakamdan welin, hiç hat gelmeýä-dä...
...Öňräk bir gün ejem, öz otagynda bir haty okap oturan ekeni.
Men girdim welin, näme üçindir, derrew ony gizledi.
Emma men barybir görmäge ýetişdim.
Ol hatyň kakamdan däldigini tanadym. Sebäbi men kakamyň hat ýazyşyny bilýädim.
-Eje, näme üçin haty okamaýaň? Ýa kakama bir zat boldumy?-diýip, men soranymy duýman galdym.
Şeýle diýen badyma, ejem ýaňagyma şarpyldadyp goýberdi-de:
-Beýle pikirlenmäge het etme. Ol diridir. Diri!-diýip, gözümiň alnynda elindäki haty jyrym-jyrym etdi. Soňam iki eli bilen ýüzüni ýapyp, tutuş süňňi bilen elenip, aglap başlady...
Men ejeme näme bolýandygyna hiç düşünip bilmedim...
Ertesi gün bolsa men ejemiň...
...düýnjügem şeýlebir owadan, şeýlebir owadan ejemiň, kakamyň garryja daýzasyna meňzäp galandygyny gördüm...
...Ulular çilim çekmese, gör, nähili oňat boljak!
Onda olar uruşmazdy.
Ejemem garryja daýza meňzemezdi.
Çöregem, beýleki iýmitlerem kän bolardy.
Menem sowuk öýde, ine şeýdip, gündelik ýazyp oturmazdym-da, daşarda özüm ýaly oglanlar bilen hezil edip oýnardym.
Ýa-da mekdebe giderdim.
Emma bu wagt oglanlaň köpüsi ýok.
Olar bosgun bolup gitdi.
Mekdebimize-de top oky degendir ýa-da bomba düşendir...
Bu gaty erbet zat.
Dogrusy, mekdebiň bolmanlyg-a hiç.
Meň beýlebir oňa gidesim gelibem baranok...”...

*****

“... Şu gün 199..-nj..ýylyň mart aýynyň 29-y. Irden.
Daşarda ýagyş ýagýar.
Iri-iri damjalar penjirämize şybyrdap degýär.
Men öň ýagşy gowy görýädim.
Aşagynda heziller edip ylgardym.
Häzir bolsa ony halamok.
Sebäbi peç ýanmaýandygy üçin sowuk damjalar öýümizi hasam sowadýar...
...Men mekdebe gatnaýarkam, bir synpdaşym bardy. Oň atasy her günde birnäçe gezek ak keçe ýazynyp, şoň üstünde durşuna, günorta-günbatara tarap ýüzüni öwürýärdi-de, bir zatlar pyşyrdap, birnäçe gezek dyza çöküp, aýak üstüne galýady. Şolam agtygyna özüniň edýän işini düşündiripdir. Ol bolsa soň bize atasyndan eşiden zatlaryny aýdyp beripdi...
...Hamana, ýokarymyzda, biz ýaly oglanjyklarydyr gyz jigim ýaly gyzjagazlary aýratyn gowy görýän “Allajan” atly rehimdar daýy barmyş.
Ol biziň ählimiziň her bir edýän zadymyzy görýämiş.
Diýýän zadymyzam eşidýämiş.
Bir zat dileseňem berýämiş.
Özem şeýlebir rehimdarmyş, şeýlebir rehimdarmyş...
Hemmeje zadam şol edýämiş.
Ýagşam ýagdyrýamyş.
Gijäni düşürip, asmana ýyldyzlaram sepýämiş.
Jigilerem şo berýämiş.
Kesellileri sagaldýanam, Güni dogdurýanam şomuş.
Özem hiç kimiň gözüne görünmän, asmanda otursa-da, biz hakda bar zady bilýämiş.
Bize kömek edýämiş...
...Şo oglanyň aýdanyny eşidip, “Allajan” atly rehimdar daýydan herimiz bir zat diläpdik.
Kim oýnawaç.
Kim pul.
Kim ulalyp, mugallymyň özüniňem gulagyndan çekip görmegi...
...Ýöne hiçimiziň dilegimiz kabul bolmandy.
Onsoň ol oglana hemmämiz: “aldawçy” diýipdik.
Oň bilen gepleşmegimizi goýupdyk.
...Emma men, häzir welin, şo “Allajan” atly rehimdar daýyň asmanda oturandygyna-da, oň ähli dilegleri eşidip, dilän zadyňy berýändigine-de gaty çynym bilen ynanýan.
Sebäbi eger-de, şo taýda Şol bolaýmasa, başga kimden, nämeden näme dilejek, nämä garaşjak?!
Şoň üçinem:
Asmanda oturan, çagalary gowy görýän, “Allajan” atly rehimdar daýy jan!
Senden men bary-ýogy üç zatjyk dilejekdirin!
Şol zatlary kyn görmän, maňa bersene!
Ilki bilen-ä, goý, gyz jigim sagalsyn!
Men oňa agaçdan oýnawaç gämijik, matadan gurjak ýasap berdim. Çaltrak gutulyp, oýnasa bolýa.
Onnoňam, goý, kakam öýümize dolansyn!
Urşam ýatyp, ýagyş öňküsi ýaly mylaýym bolsun!
Ulular hem çilim çekip, gaharjaň bolmasynlar.
Ýene-de ejem, goý, garryja daýza meňzemesin! Saçlaryna-da ak reňk çalmasyn!
Eger-de, şu üç dilegimi bitirseň, men hiç haçan çilim çekip, gaharjaň bolmajagyma-da, urşam turuzmajagyma söz berýän.
Allajan, gaýrat et-de, şujagaz haýyşlarymy çaltrak bitirsene!
Sebäbi indi meniň hiç çydara ýagdaýym galmady-da...
Edil ýöne möňňürip aglaberesim gelýä-dä...
Emma, men bilýän!
Senem kakam ýaly erkek kişi bolanyň üçin, aglasalar halaýan dälsiň.
Şoň üçinem tä kakam gelýänçä, men aglaman çydaryn.
Kakam gelensoň bolsa, men oň boýnundan gujaklap, azajyk aglaýanymda-da, seň maňa gaharyň gelmez-ä, hä, şeýle dämi?
Gaharyň gelmez-le...
Men-ä gelmez diýip hasaplaýan.
Sebäbi, sen meň pikirimçe, diňe çilim çekip, gaharjaň bolandyklary üçin ellerine ýarag alyp uruşmaga başlaberýän ulular ýaly howlukmaç gaharlanýan däl bolsaň gerek...
Sebäbi...
Sebäbi, senem indi şolar ýaly bolsaň-a...
Onda ýaşajak bolup kösenip oturmaň geregem ýok bolaýmasa...”...

*****

“Şu gün 199...-njy ýylyň mart aýynyň otuzy. Ir ertir.
Ýaňy oýanan badyma ejemiň otagyna baryp gaýtdym.
Düýn agşam ejem ýatman, jigimiň başujyny saklap oturypdy. Jigim düýn gije hasam gaty gyzdyryp, tä uklaýançam men onuň samraýandygyny eşidip ýatypdym.
Men bolsa Allajanyň ertir ir bilen jigimi sagaltjakdygyna ynanandygym sebäpli arkaýyn uklapdym...
...Näme üçindir boýdan-başa gara geýimli, başy gara ýaglykly, doňan ýaly bolup, sekiň üstünde oturan ejem, maňa öňküsindenem beter şol garryja daýzamyza meňzäp barýan ýaly bolup göründi.
Men bosagada durdym.
...Hiç zat görmeýäne çalym edýän gözlerini nirädir bir ýere dikip oturan ejem jan, ýazdan soň gelen yssy tomsuň ilkinji howruna solup barýan güljagaz ýaly, gözümiň alnynda, birhili ýuwaşlyk bilen garry daýza öwrülip, barha we barha salgyma çalym edip barýardy...
Men ejemiň ýanyna bardym-da, sessiz-üýnsüz gapdaljygynda oturdym.
Otagda gyz jigimi görmedim.
-Eje, hany jigim?-diýip soradym.
Ejem ukudan açylan ýaly tisginip gitdi-de, maňa düşnüksiz seretdi.
Soňam özüne zor salyp:
-Jigiňmi?! Jigiňi...äkitdiler...Uzaga...-diýip pyşyrdady.
Men begenip ýylgyrdym-da, ejemiň eline ýapyşdym:
-Rehimdar daýy jan meň jigijigimi sagaltmaga äkidipdir-dä, onda? Şeýlemi, eje?!
Dilegimiň kabul bolandygyna begenjimden iki bolup bilmän ýylgyrjaklap durşuma, men ejeme “Allajan” atly ýokarymyzdaky rehimdar daýy hakda bar bilýänjämi aýtdym.
Ejem meni diňledi-diňledi-de, birdenem meni gujagyny gysyp, gulagyma pyşyrdady:
-Sen Allaň bendesi, oglum. Wah, mön gözlim...Ýöne ynan, oguljygym, ynan! Seniň gyz jigiňi “Allajan”alyp gitdi. Ynan, balam, ynan! Ynanaýmasaň, başga alajyň bamy dagy, balam...
Şeýle diýip, ejem ýerinden turdy-da, başyndaky gara ýaglygyny sypyryp, gözlerini süpürdi. Ýogsa ejem şo wagt aglamaýardam. Ýöne ejemiň bar saçy çuw akdy.
Men saklanyp bilmedim:
-Eje, näme üçin sen garryja daýzamyza meňzejek bolýaň? Onsoňam näme üçin saçyňy ak reňke boýaýaň? Saňa gelişmeýär-ä. Öň owadandyň. Indi kakam gelse, seni tanamaz. Öňkiň ýaly bolsana, eje!
Ejem maňa ilki jogap bermedi.
Diňe birsalymdan soň owfuldap demini aldy-da, meniň saçlarymy sypalap, pyşyrdady:
-Ine, sen öýlenersiň. Çagalaň bolar. Onsoň kakaňam geler. Menem öňkim ýaly bolaryn...Hökman şeýle bolar, oglum!
Men ejemiň bu diýenlerine düşünmedim.
Ýöne bir zady açyk bilýän:
Uruş gutarar.
Sebäbi urşup ýören uly adamlar uruşmakdanam, çilim çekip, gaharjaň bolmakdanam ahyry bir gün ýadarlar-da, uruşmaklaryny goýarlar.
Sebäbi hemme kişi, näme etse-de, nämä başlasa-da, ahyrsoňy şol zatdan ýadaýar ahyry.
Şeýle dämi?!
Onnoňam kakam dolanar.
Sebäbi muny maňa ejem aýtdy.
Ýagşyň ýene-de öňküsi ýaly mylaýym boljakdygyna bolsa özüm ynanýan.
Muny, elbetde, maňa hiç kim aýtmady.
Ýöne muň şeýle bolmagyny meň özüm “Allajan” atly rehimdar daýydan diläp aldym...”...

“Edebiýat we sungat” gazetiniň 2008-nji ýylyň
30-njy maýyndaky sany